Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 40. stav 5. i člana 61. stav 1. tačka g) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 24. aprila 2024. godine, d o n i o j e
R J E Š E Nj E
Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana 2. glava VI, poglavlje A, tačka 1. Odluke o visini naknade koja se plaća za usluge Centralnog registra hartija od vrijednosti a.d. Banjaluka („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 25/17, 29/17, 49/17 i 90/18).
O b r a z l o ž e nj e
Javna ustanova Veterinarski institut Republike Srpske „Dr Vaso Butozan“ iz Banjaluke, koju zastupa Branislav Cvijanović, advokat iz Banjaluke, dala je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana 2. glava VI, poglavlje A, tačka 1. Odluke o visini naknade koja se plaća za usluge Centralnog registra hartija od vrijednosti a.d. Banjaluka („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 25/17, 29/17, 49/17 i 90/18), koju je donio Upravni odbor Centralnog registra hartija od vrijednosti a.d. Banjaluka. U inicijativi se navodi da je osporena odredba u suprotnosti sa članom 108. stav 2. Ustava Republike Srpske, kao i sa odredbama člana 16. stav 4. i čl. 187-190. Zakona o izvršnom postupku („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 59/03, 85/03, 64/05, 118/07, 29/10, 57/12, 67/13, 98/14, 5/17 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 58/18 - Rješenje Ustavnog suda Bosne i Hercegovine i 66/18) i članom 6. stav 1. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u dijelu kojim je zagarantovano pravo na pristup sudu. Davalac inicijative suštinski osporava zakonitost osporene odredbe u odnosu na odredbe članova 16. stav 4, čl. 188. stav 1. i čl. 189. stav 1, 2. i 3. Zakona o izvršnom postupku, ističući da te odredbe ne propisuju da Centralni registar ima pravo na naknadu troškova za upis zapljene dionica, niti da je tražilac izvršenja dužan da predujmi ili naknadno plati ove troškove, kao i da je upis založnog prava kod Centralnog registra hartija od vrijednosti tehnička radnja koja se izvršava po nalogu suda, zbog čega Centralni registar hartija od vrijednosti nema pravo da uslovljava tok izvršnog sudskog postupka zahtjevom za plaćanje naknade za upis sudskog založnog prava, niti ima ovlašćenje da neproporcionalnim mjerama uvećava troškove sprovođenja izvršnog postupka. Pored navedenog, u inicijativi se navodi da osporena odredba sadrži paušalno naveden okvir za utvrđivanje naknade, te da je nejasno zašto su troškovi upisa založnog prava veći ukoliko je veća nominalna vrijednost akcija, posebno kod činjenice da Centralni registar hartija od vrijednosti vrši povjerena mu javna ovlašćenja koja su u funkciji naplate novčanog potraživanja po izvršnoj ili vjerodostojnoj ispravi. Davalac inicijative smatra da se u konkretnom slučaju radi o samoinicijativnom pribavljanju prava na naplatu paušalno određene naknade od strane Centralnog registra hartija od vrijednosti koji je donosilac osporenog opšteg akta, s čim u vezi se u inicijativi ukazuje na odluku ovog suda broj U-12/19 od 24. juna 2020. godine, kojom je utvrđeno da tačka I Odluke o visini troškova upisa u Imenik advokata Advokatske komore Republike Srpske od 19. januara 2019. godine nije u saglasnosti sa Ustavom i Zakonom o advokaturi. U inicijativi se takođe navodi da je osporena odredba u suprotnosti i sa članom 6. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda iz razloga što se propisivanjem paušalno visokih naknada za upis sudskog založnog prava na hartijama od vrijednosti ograničava pristup sudu.
U odgovoru na inicijativu koju je Sudu dostavio Centralni registar hartija od vrijednosti a.d. Banjaluka se navodi da je Upravni odbor Centralnog registra hartija od vrijednosti u skladu sa zakonskim ovlašćenjima iz odredbe člana 198. stav 1. tačka k) Zakona o tržištu hartija od vrijednosti („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 92/06, 34/09, 8/12 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 30/12, 59/13, 86/13 -Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 108/13, 4/17, 63/21, 11/22 i 63/22) donio osporenu Odluku o visini naknade koja se plaća za usluge Centralnog registra hartija od vrijednosti a.d. Banjaluka, kao i da je Zakon propisao i osnovne elemente upisa prava trećih lica na hartijama od vrijednosti, a u članu 198. stav 1. tačka đ) ovlastio Centralni registar da svojim opštim aktom utvrdi način upisa i način brisanja prava trećih lica na hartijama od vrijednosti, na osnovu kojeg je Upravni odbor donio Pravilnik o registraciji i prenosu hartija od vrijednosti („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 25/17 i 28/19). U odgovoru se dalje navodi da se opšti akti Centralnog registra, u skladu sa članom 199. Zakona, primjenjuju na svako lice čije je pravo ili obaveza nastala u vezi sa hartijama od vrijednosti, a prava vlasnika imaju pravno dejstvo prema trećim licima od momenta upisa u Centralni registar, u skladu sa odredbama člana 211. Zakona. U odgovoru na inicijativu se osporavaju navodi iz inicijative u cijelosti, s obrazloženjem da je netačno da Centralni registar uslovljava tok izvršnog postupka naplatom naknade za upis založnog prava, s obzirom na to da se ovaj upis vrši bez naplate naknade, te da ne stoje ni navodi iz inicijative da je upis u Centralnom registru samo tehnička radnja, jer je svaka radnja u Centralnom registru pravna radnja izvršena u upravnom postupku. Pored navedenog u odgovoru se ukazuje i na to da ne postoji nikakvo ograničenje u pogledu toga šta čini troškove izvršnog postupka, te da pored osporene naknade troškove izvršnog postupka čine i drugi troškovi nastali u vezi sa izvršnim postupkom. Zaključno, u odgovoru se navodi da su sve naknade Centralnog registra pažljivo utvrđivane i obrazložene u smislu ravnoteže obaveza Centralnog registra kao institucije i dostupnosti usluga i prava u odnosu na korisnika, zbog čega ne mogu biti okvalifikovane kao proizvoljne i paušalne, te se predlaže da Sud datu inicijativu ne prihvati.
Odluku o visini naknade koja se plaća za usluge Centralnog registra hartija od vrijednosti a.d. Banjaluka („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 25/17, 29/17, 49/17 i 90/18) donio je Upravni odbor ovog privrednog društva na osnovu člana 35. stav 1. tačka 15. Statuta Društva („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 71/11, 93/11, 81/12 i 7/13). Osporenim članom 2. glava VI, poglavlje A, tačka 1. ove odluke je propisano da je naknada za upis založnog prava na hartijama od vrijednosti 0,10% od nominalne vrijednosti hartija vrijednosti, odnosno % od cijene udjela važeće na dan prijema zahtjeva, najmanje 50 KM, a najviše 2.000 KM.
Prilikom ocjene ustavnosti osporene odredbe osporenog opšteg akta Sud je imao u vidu da je Ustavom Republike Srpske utvrđeno da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom, da propisi i drugi opšti akti moraju biti u saglasnosti sa zakonom (član 108), da Ustavni sud odlučuje o saglasnosti zakona, drugih propisa i opštih akata sa Ustavom i o saglasnosti propisa i opštih akata sa zakonom (član 115).
Sud je takođe imao u vidu da se Zakonom o izvršnom postupku („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 59/03, 85/03, 64/05, 118/07, 29/10, 57/12, 67/13, 98/14, 5/17 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 58/18 - Rješenje Ustavnog suda Bosne i Hercegovine i 66/18) uređuje postupak po kojem sudovi u Republici Srpskoj sprovode prinudno ostvarenje potraživanja na osnovu izvršnih i vjerodostojnih isprava (u daljem tekstu: izvršni postupak) ako posebnim zakonom nije drugačije određeno, kao i da se odredbe ovog zakona ne primjenjuju na postupke izvršenja propisane posebnim zakonom (član 1). Relevantnim odredbama ovog zakona je propisano: da troškove postupka u vezi sa određivanjem i sprovođenjem izvršenja prethodno snosi tražilac izvršenja (član 16. stav 1), da je izvršenik dužan da tražiocu izvršenja nadoknadi troškove koji su bili potrebni za izvršenje (član 16. stav 4), te da o troškovima postupka odlučuje sud u izvršnom postupku i u tom postupku određuje, na prijedlog stranke, izvršenje radi njihova ostvarenja (član 16. stav 7). Odredbama članova 187-190. ovoga zakona uređeno je izvršenje na dionici i ostalim registrovanim hartijama od vrijednosti, a u članu 188. stav 1. je propisano da se na dionici izvršenje sprovodi zapljenom dionice, njenom procjenom i prodajom, te namirenjem tražioca izvršenja, kao i da se izuzetno dionica, na prijedlog tražioca izvršenja, a uz saglasnost izvršenika, može prenijeti na tražioca izvršenja u nominalnoj vrijednosti, umjesto isplate. Odredbama člana 189. Zakona je propisano da se zapljena dionice obavlja dostavom rješenja o izvršenju u Centralnom registru hartija od vrijednosti RS, da zapljenom tražilac izvršenja stiče založno pravo na dionici, te da se rješenje o izvršenju istovremeno dostavlja depozitaru i emitentu dionice (stav 1), da je Centralni registar hartija od vrijednosti RS dužan u Centralnom registru upisati da je na dionici zasnovano založno pravo u korist tražioca izvršenja momentom prijema rješenja o izvršenju, kao i da je Centralni registar dužan bez odlaganja obavijestiti sud o zakonskim smetnjama za zasnivanje založnog prava (stav 2), da nakon upisa zapljene u Centralnom registru hartija od vrijednosti RS Centralni registar ne smije u odnosu na zaplijenjene dionice obaviti u Centralnom registru bilo koji upis na osnovu raspolaganja izvršenika, kao i da je Centralni registar dužan bez odlaganja obavijestiti sud o svakoj promjeni u pogledu zaplijenjenih dionica, posebno o prisilnom izvršenju radi naplate kojeg drugog potraživanja ili o obezbjeđenju takvog potraživanja (stav 3). Odredbama člana 190. zakona propisana je procjena i prodaja dionica, te namirenje tražilaca izvršenja.
Pored navedenog Sud je imao u vidu da je Zakonom o tržištu hartija od vrijednosti („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 92/06, 34/09, 8/12 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 30/12, 59/13, 86/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 108/13, 4/17, 63/21, 11/22 i 63/22) uređeno, pored ostalog, osnivanje i poslovanje Centralnog registra hartija od vrijednosti, te je propisano da je Centralni registar hartija od vrijednosti pravno lice koje obavlja poslove jedinstvene evidencije o hartijama od vrijednosti i vlasnicima hartija od vrijednosti, o pravima iz hartija od vrijednosti, o pravima trećih lica na hartije od vrijednosti, poslove obračuna, poravnanja i prenosa hartija od vrijednosti i novčanih obaveza i potraživanja nastalih po osnovu poslova sa hartijama od vrijednosti, kao i druge poslove u skladu sa ovim zakonom (član 2). Relevantnim odredbama ovog zakona propisano je da je Centralni registar hartija od vrijednosti (u daljem tekstu: Registar) pravno lice sa javnim ovlašćenjima za poslove iz člana 189. stav 1. ovog zakona, koje vodi bazu podataka u kojoj se upisuju, vode i čuvaju podaci o hartijama od vrijednosti, vlasnicima, pravima i ograničenjima prava na hartijama od vrijednosti, u skladu sa zakonom, propisima Komisije i opštim aktima Registra (član 188. stav 1), da Registar obavlja pored ostalih poslova i upis i brisanje prava trećih lica na hartijama od vrijednosti, kao i upis i brisanje zabrane prava raspolaganja na osnovu ugovora, sudskih odluka i odluka nadležnih organa (član 189. stav 1. tačka v), da u obavljanju poslova iz člana 189. stav 1. t. a) do e) ovog zakona Registar primjenjuje odredbe Zakona o opštem upravnom postupku i da su akti Registra konačni i protiv njih se može pokrenuti upravni spor (član 190. stav 1. i 3), da su opšti akti Registra statut, pravilnici, cjenovnik i drugi opšti akti kojima se uređuje poslovanje Registra, te da Komisija daje saglasnost na opšte akte iz stava 1. člana 197. ovog zakona, kao i na izmjene i dopune tih akata (član 197. stav 1. i 2), da Registar opštim aktima utvrđuje, pored ostalog, visinu naknade za usluge koje obavlja Registar (član 198. tačka k), da se opšti akti iz člana 198. primjenjuju na svakog člana Registra, eminenta i svako pravno lice čije je pravo i obaveza nastala u vezi sa hartijama od vrijednosti (član 199), da prava vlasnika iz hartija od vrijednosti imaju dejstvo prema trećim licima od dana upisa u Registar (član 211. stav 3), da su organi Registra skupština, upravni i nadzorni odbor i direktor (član 201. stav 1), te da se na poslovanje Registra, izbor, nadležnost i rad organa Registra i donošenje opštih akata primjenjuju odgovarajuće odredbe zakona kojima se reguliše osnivanje i poslovanje akcionarskih društava, osim ako ovim zakonom nije drugačije određeno (član 191).
Na osnovu navedenih zakonskih odredaba Sud je ocijenio da su neosnovani navodi davaoca inicijative o nesaglasnosti osporene odredbe sa odredbama članova 187-190. Zakona o izvršnom postupku. Po ocjeni Suda davalac inicijative pogrešno dovodi u vezu navedene odredbe Zakona o izvršnom postupku sa pravom Centralnog registra hartija od vrijednosti da naplaćuje naknadu za usluge koje obavlja, a što je regulisano Zakonom o tržištu hartija od vrijednosti. Naime, Zakonom o izvršnom postupku uređuje se postupak po kojem sudovi u Republici Srpskoj sprovode prinudno ostvarenje potraživanja na osnovu izvršnih i vjerodostojnih isprava (član 1. stav 1) pa time i izvršenje na dionici i ostalim registrovanim hartijama od vrijednosti (čl. 187-190), dok su, sa druge strane, osnivanje i poslovanje Centralnog registra hartija od vrijednosti kao pravnog lica koje obavlja poslove jedinstvene evidencije o hartijama od vrijednosti i vlasnicima hartija od vrijednosti, prava iz hartija od vrijednosti, prava trećih lica na hartije od vrijednosti, poslovi obračuna, poravnanja i prenosa hartija od vrijednosti i novčanih obaveza i potraživanja nastalih po osnovu poslova sa hartijama od vrijednosti, primarno, na opšti način i cjelovito uređeni Zakonom o tržištu hartija od vrijednosti („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 92/06, 34/09, 8/12 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 30/12, 59/13, 86/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 108/13, 4/17, 63/21, 11/22 i 63/22). Saglasno zakonskom ovlašćenju iz člana 198. tačka k) Zakona o tržištu hartija od vrijednosti, Centralni registar hartija od vrijednosti je ovlašćen da svojim opštim aktom odredi visinu naknade za usluge koje obavlja, zbog čega je Sud ocijenio da su neosnovani navodi inicijative da se radi o nezakonitom određivanju naknada. Slijedom navedenog, Sud je ocijenio da su neosnovani i navodi inicijative da se osporenim normiranjem uslovljava tok sudskog izvršnog postupka, posebno imajući u vidu da je članom 189. Zakona o izvršnom postupku propisano da se zapljena dionice obavlja dostavom rješenja o izvršenju Centralnom registru hartija od vrijednosti i da zapljenom tražilac izvršenja stiče založno pravo na dionici, kao što su neosnovani i navodi inicijative da je upis sudskog založnog prava kod Registra tehnička radnja, s obzirom na to da je odredbom člana 190. stav 1. Zakona o tržištu hartija od vrijednosti propisano da u obavljanju poslova iz člana 189. stav 1. Zakona, Registar primjenjuje odredbe Zakona o opštem upravnom postupku.
Na osnovu navedenog Sud je ocijenio da u konkretnom slučaju nije povrijeđeno ustavno načelo zakonitosti iz člana 108. stav 2. Ustava Republike Srpske.
Iz naprijed navedenih razloga Sud smatra da su neosnovani navodi o povredi člana 6. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, odnosno navodi o povredi prava na pristup sudu ili drugom organu, jer je osporena naknada propisana zakonom i ne dovodi u pitanje pravo učesnika u izvršnom postupku, na koje ukazuje davalac inicijative. Isto tako, ovakav zaključak davaoca inicijative proizlazi iz pogrešne interpretacije Zakona o izvršnom postupku, kao i postupka pred Centralnim registrom hartija od vrijednosti.
Po ocjeni Suda navodi davaoca inicijative o nesaglasnosti osporene odredbe sa odredbama člana 16. stav 4. Zakona o izvršnom postupku se odnose na primjenu Zakona o izvršnom postupku u praksi, o čemu Ustavni sud, saglasno članu 115. Ustava, nije nadležan da odlučuje.
U pogledu navoda iz inicijative kojima se osporava ustavnost i zakonitost osporene odredbe iz razloga što davalac inicijative smatra da se u konkretnom slučaju radi o samoinicijativnom pribavljanju prava na naplatu paušalno određene naknade od strane Centralnog registra hartija od vrijednosti koji je donosilac osporenog opšteg akta, Sud je imao u vidu da Rješenjem ovog suda broj: 87/20 od 22. decembra 2021. godine („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 119/21) nije prihvaćena inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti člana 2. Odluke o visini naknade koja se plaća za usluge Centralnog registra hartija od vrijednosti a.d. Banjaluka („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 25/17, 29/17, 49/17 i 90/18). U obrazloženju ovog rješenja Sud je ocijenio da je donosilac osporene odluke bio ovlašćen da s ciljem sprovođenja relevantnih odredaba Zakona o tržištu hartija od vrijednosti ovim aktom uredi pitanje visine naknade koja se plaća u postupku pred Centralnim registrom hartija od vrijednosti a.d. Banjaluka i da osporenim propisivanjem nije izašao iz okvira svojih zakonskih ovlašćenja. Sud je takođe ocijenio da način na koji je uređeno ovo pitanje, odnosno visina naknada koje su utvrđene za radnje koje se sprovode u postupku pred ovim registrom, predstavlja stvar cjelishodne procjene donosioca osporenog akta, te nije u nadležnosti Ustavnog suda da ocjenjuje da li je propisana naknada za svaku pojedinu radnju pravilno odmjerena. U ovom rješenju, takođe je navedeno da se troškovi upisa u Imenik advokata Advokatske komore Republike Srpske ne mogu porediti sa naknadama koje su propisane osporenom odlukom, s obzirom na to da se radi o potpuno različitim novčanim davanjima, različite pravne prirode, a posebno imajući u vidu pravni položaj Advokatske komore, koja je samostalna i nezavisna profesionalna organizacija advokata i Centralnog registra hartija od vrijednosti, koji je prema članu 188. stav 1. Zakona o tržištu hartija od vrijednosti, pravno lice sa javnim ovlašćenjima za poslove koje obavlja.
Kako je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud je na osnovu člana 40. stav 5. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12) odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.
Na osnovu izloženog Sud je odlučio kao u izreci ovog rješenja.
Ovo rješenje Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Vojin Bojanić, Svetlana Brković, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Radomir V. Lukić, prof. dr Ivanka Marković, prof. dr Darko Radić i akademik prof. dr Snežana Savić.
PREDSJEDNIK
USTAVNOG SUDA
Mr Džerard Selman
Broj: U-43/23
24. april 2024. godine