Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 40. stav 5. i člana 61. stav 1. tačka g) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 24. aprila 2024. godine, d o n i o j e
R J E Š E Nj E
Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti člana 42. stav 1. Zakona o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti („Službeni glasnik Republike Srpske” br. 117/11, 121/12, 67/13, 44/16 i 84/19).
Ob r a z l o ž e nj e
Dario Lj. Sandić iz Banje Luke dao je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za ocjenjivanje ustavnosti člana 42. stav 1. Zakona o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti („Službeni glasnik Republike Srpske” br. 117/11, 121/12, 67/13, 44/16 i 84/19). Davalac inicijative je osporio ustavnost navedene odredbe Zakona, kojom je propisano da preduzetnici postaju članovi Komore upisom u registar preduzetnika, u odnosu na odredbe čl. 50, 51. i 52. stav 2. Ustava Republike Srpske. Osporavajući navedenu zakonsku odredbu u odnosu na član 50. Ustava, davalac inicijative navodi da je „ovakvim regulisanjem onemogućeno pravo odlučivanja samog preduzetnika o učešću u nekom kolektivnom tijelu, u ovom slučaju Komori“, kao i da je zbog „automatskog i obaveznog članstva u Komori preduzetnik doveden u situaciju da mora iz svoje dobiti da plaća članarinu i neke druge namete koji nisu dio budžeta države ili grada“ čime se, po njegovom mišljenju, zadire u pravo preduzetnika na sticanje, raspolaganje i raspodjelu dobiti. Nadalje, davalac inicijative navodi da članarina, koju plaća preduzetnik, predstavlja parafiskalni namet, koji otežava poslovanje preduzetniku, jer ga obavezuje da bude član određenog udruženja i da tom udruženju plaća određeni namet koji nema nikakve veze sa poslovanjem i drugim budžetskim davanjima i da zbog navedenog „ovakva odredba predstavlja suštu suprotnost ustavnim obavezama Republike da mjerama ekonomske i socijalne politike podstiče ekonomski razvoj“. Uz to, davalac inicijative navodi da osporeno propisivanje dovodi do stvaranja monopolskog položaja Komore na način da „svi preduzetnici moraju biti članovi ove komore i da istoj moraju plaćati određene namete iako postupanje Komore nema nikakve veze sa uspostavljanjem, registracijom, poslovanjem i uspjehom samog preduzetnika“, kao i da je „Komora uspostavljena isključivo radi zapošljavanja određenog broja građana i njihovih primanja i drugih novčanih prihoda“. S obzirom na izloženo predlaže da Sud utvrdi neustavnost osporenog člana navedenog zakona.
Narodna skupština Republike Srpske nije dostavila odgovor na navode iz inicijative.
Prema osporenom članu 42. stav 1. Zakona o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti („Službeni glasnik Republike Srpske” br. 117/11, 121/12, 67/13, 44/16 i 84/19) preduzetnici postaju članovi Komore upisom u registar preduzetnika.
U postupku razmatranja osporene odredbe Zakona o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti Sud je imao u vidu da je odredbama Ustava Republike Srpske na koje ukazuje davalac inicijative i drugim relevantnim odredbama utvrđeno: da se ekonomsko i socijalno uređenje zasniva na ravnopravnosti svih oblika svojine i slobodnom privređivanju, samostalnosti preduzeća i drugih oblika privređivanja u sticanju i raspodjeli dobiti i slobodnom kretanju robe, rada i kapitala u Republici kao jedinstvenom privrednom prostoru (član 50), da Republika mjerama ekonomske i socijalne politike podstiče ekonomski razvoj i povećanje socijalnog blagostanja građana (član 51), da su zabranjeni monopoli (član 52. stav 2), da Republika uređuje i obezbjeđuje, pored ostalog, pravni položaj preduzeća i drugih organizacija, njihovih udruženja i komora (tačka 6. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je mijenjan član 68. Ustava), da Narodna skupština donosi zakone, druge propise i opšte akte (član 70. stav 1. tačka 2) i da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom (član 108. stav 1).
Takođe, po ocjeni Suda, za ocjenu ustavnosti osporenog člana 42. stav 1. Zakona o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti od značaja su i sljedeće odredbe ovog zakona kojim je propisano: da se ovim zakonom uređuju uslovi, početak, način i prestanak obavljanja zanatsko-preduzetničke djelatnosti, obrazovanje i osposobljavanje preduzetnika (sticanje majstorskog zvanja), organizovanje preduzetnika i vođenje registra preduzetnika (član 1), da se fizičko lice može registrovati za poslovanje u formi preduzetnika ako ispunjava sljedeće opšte uslove: a) da je punoljetan i da ima identifikacioni dokument sa slikom, ličnu kartu za državljanina Republike Srpske, odnosno BiH, i putnu ispravu za stranog državljanina, b) da mu pravosnažnom odlukom nadležnog organa nije izrečena mjera zabrane obavljanja djelatnosti koju registruje, v) da nema dospjelih a neizmirenih poreskih obaveza u skladu sa posebnim propisima i g) da nema neplaćenih novčanih kazni, troškova prinudne naplate i troškova postupka za učinjeni prekršaj iz oblasti ekonomskog i finansijskog poslovanja (član 17. stav 1), da je Komora samostalna, stručno-poslovna, nevladina i neprofitna asocijacija koja zastupa i usklađuje zajedničke interese preduzetnika na području Republike Srpske i kojoj je ovim zakonom povjereno vršenje javnih ovlašćenja, te da je Komora pravno lice sa sjedištem u Banjoj Luci (član 41. st. 1. i 2), da Komora organizuje svoj rad u jednoj ili više jedinica lokalne samouprave koje su teritorijalno povezane posredstvom udruženja preduzetnika (u daljem tekstu: udruženje) kao osnovne organizacione jedinice jedinstvenog komorskog sistema i da Komora može svoj rad organizovati i posredstvom kancelarija i područnih komora u skladu sa Statutom (član 43. st. 1. i 2), da su zadaci Komore, pored ostalog, da zastupa interese članova Komore pred nadležnim organima i organizacijama Republike Srpske, da pokreće inicijative, daje prijedloge i mišljenja nadležnim organima i organizacijama u vezi sa donošenjem propisa i mjera koje se tiču preduzetništva i preduzetnika, da pruža usluge poslovnog savjetovanja, stručne i savjetodavne pomoći prilikom osnivanja i poslovanja radnje, kao i da pruža konsultantske usluge u skladu sa iskazanim interesima članova Komore, da vrši javna ovlašćenja koja su povjerena Komori ovim zakonom i drugim zakonima (član 46. tač. a, b, v, lj), da je Skupština Komore najviši predstavnički organ, a čine je, u skladu sa Statutom, izabrani predstavnici udruženja (član 48. stav 1), da se sredstva za finansiranje Komore i organizacionih jedinica Komore obezbjeđuje iz članarine, prihoda od naknada za usluge koje pruža Komora i drugih izvora, te da Skupština Komore odlukom utvrđuje visinu godišnje članarine, način obračuna, međusobnu raspodjelu između Komore i organizacionih jedinica, rokove i način uplate članarine, a koja na godišnjem nivou ne može biti veća od 24 KM i da se sredstva prikupljena od naplaćene članarine koriste za finansiranje rada i programskih zadataka, a dijele se u iznosu od 30% za Komoru i 70% za organizacione jedinice Komore (član 52. st. 1, 2. i 4).
Polazeći od navedenih ustavnih i zakonskih odredaba Sud je ocijenio da se osporenom odredbom člana 42. stav 1. Zakona o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti ne povređuje ustavni princip o samostalnosti preduzeća i drugih oblika privređivanja u sticanju i raspodjeli dobiti iz člana 50. Ustava, na koji ukazuje davalac inicijative, već se u okviru ustavnog ovlašćenja zakonodavca sadržanog u tački 6. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je mijenjan član 68. Ustava, propisuje obavezno članstvo preduzetnika u Komori, odnosno da preduzetnici postaju članovi Komore upisom u sudski registar. S tim u vezi Sud je, prije svega, imao u vidu da Zakon o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti, čija odredba je osporena, uređuje zanatsko-preduzetničku djelatnost, odnosno uslove, početak, način i prestanak obavljanja zanatsko-preduzetničke djelatnosti, obrazovanje i osposobljavanje preduzetnika (sticanje majstorskog zvanja), organizovanje preduzetnika i vođenje registra preduzetnika te, u okviru toga, određuje Komoru kao samostalnu, stručno-poslovnu, nevladinu i neprofitnu asocijaciju koja zastupa i usklađuje zajedničke interese preduzetnika na području Republike Srpske, odnosno kao pravno lice koje, između ostalog, „zastupa interese članova Komore pred nadležnim organima i organizacijama Republike Srpske, pokreće inicijative, daje prijedloge i mišljenja nadležnim organima i organizacijama u vezi sa donošenjem propisa i mjera koje se tiču preduzetništva i preduzetnika, pruža usluge poslovnog savjetovanja, stručne i savjetodavne pomoći prilikom osnivanja i poslovanja radnje, pruža konsultantske usluge u skladu sa iskazanim interesima članova Komore, vrši javna ovlašćenja koja su povjerena Komori ovim zakonom i drugim zakonima“ (član 46. tač. a, b, v, lj). Imajući u vidu da je zakonodavac odredio Komoru kao samostalnu, stručno-poslovnu, nevladinu i neprofitnu asocijaciju koja zastupa i usklađuje zajedničke interese preduzetnika, te, između ostalog, vrši i određena zakonom povjerena javna ovlašćenja, neosnovani su, po ocjeni Suda, navodi davaoca inicijative da se osporenim zakonskim propisivanjem ograničava pravo preduzetnika da sam odluči o svom članstvu u Komori. Naime, činjenica da je Komora udruženje javnopravnog karaktera i da se zakonodavac opredijelio za javnopravni model komorskog sistema determiniše, po ocjeni Suda, opredjeljenje zakonodavca da propiše da preduzetnici postaju članovi Komore upisom u registar preduzetnika, odnosno da rukovodeći se razlozima cjelishodnosti odredi i izvore finansiranja Komore. S obzirom na navedeno, obavezno članstvo u Komori za svakog preduzetnika odgovara javnopravnom karakteru Komore koje je zakonodavac uredio saglasno ovlašćenju iz tačke 6. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je mijenjan član 68. Ustava. Propisujući obavezno članstvo u Komori, zakonodavac nije povrijedio princip samostalnosti preduzeća i drugih oblika privređivanja u sticanju i raspodjeli dobiti iz člana 50. Ustava, jer je definišući status Komore, propisao gornju granicu komorske članarine, a način regulisanja obračuna i metodologiju plaćanja povjerio Skupštini komore, koja je najviši predstavnički organ, koga čine izabrani predstavnici udruženja. Pored ovoga, osporena odredba Zakona ne ograničava preduzetnike da, iako članovi Komore, preko drugih oblika udruživanja, u skladu sa zakonom, ostvaruju svoje pravo da učestvuju ili formiraju druge vrste udruženja. Pritom, opravdanost i cjelishodnost ovakvog zakonskog rješenja Ustavni sud, u smislu člana 115. Ustava, nije nadležan da cijeni.
Povodom tvrdnji davaoca inicijative da je osporeno zakonsko rješenje u nesaglasnosti sa članom 51. Ustava, kojim je utvrđeno da Republika mjerama ekonomske i socijalne politike podstiče ekonomski razvoj i povećanje socijalnog blagostanja građana, te članom 52. stav 2. Ustava, koji zabranjuje stvaranje monopola, Sud je utvrdio da izneseni razlozi osporavanja nisu ni u kakvoj vezi sa sadržinom osporenog člana 42. stav 1. Zakona o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti, prema kojem preduzetnici postaju članovi Komore upisom u registar preduzetnika, niti se sadržina odredbe osporenog člana Zakona može dovesti u neposrednu ustavnopravnu vezu sa ovim ustavnim odredbama (čl. 51. i 52. stav 2).
Cijeneći da je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i da prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sudu je, na osnovu člana 40. stav 5. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske, u ovom predmetu odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.
U skladu sa rješenjem Suda broj: SU-540/22 od 21. decembra 2022. godine, sudija prof. dr Ivanka Marković je izuzeta od vijećanja i glasanja u ovom predmetu.
Na osnovu izloženog odlučeno je kao u izreci ovog rješenja.
Ovo rješenje Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Vojin Bojanić, Svetlana Brković, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Radomir V. Lukić, prof. dr Darko Radić i akademik prof. dr Snežana Savić.
PREDSJEDNIK
USTAVNOG SUDA
Mr Džerard Selman
Broj: U-41/23
24. april 2024. godine