Na osnovu Amandmana LXXXII tačka b) st. 5. i 6. na Ustav Republike Srpske, člana 115. Ustava Republike Srpske i člana 60. stav 2. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), Vijeće za zaštitu vitalnog interesa Ustavnog suda Republike Srpske, na sjednici održanoj 15. maja 2025. godine, d o n i j e l o  je

O D L U K U

Utvrđuje se da je Zakonom o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske broj: 02/1-021-287/25, koji je Narodna skupština Republike Srpske izglasala na dvadesetoj posebnoj sjednici, održanoj 13. marta 2025. godine, povrijeđen vitalni nacionalni interes konstitutivnog bošnjačkog naroda.

O b r a z l o ž e nj e

Predsjedavajuća Vijeća naroda Republike Srpske dostavila je 10. aprila 2025. godine Ustavnom sudu Republike Srpske - Vijeću za zaštitu vitalnog interesa (u daljem tekstu: Vijeće) akt broj: 03/1-011-188/25 od 10. aprila 2025. godine kojim se, saglasno zahtjevu Kluba delegata bošnjačkog naroda, traži zaštita vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog naroda u Zakonu o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske, koji je Narodna skupština Republike Srpske izglasala na dvadesetoj posebnoj sjednici, održanoj 13. marta 2025. godine. Uz navedeni akt dostavljen je predmetni zakon, Odluka o pokretanju postupka zaštite vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog naroda broj: 03/8.02-3-020-4/25 od 21. marta 2025. godine, kao i akt broj 03/8.02-3-020-4-1/25 od 21. marta 2025. godine, odnosno Obrazloženje Odluke Kluba Bošnjaka o pokretanju postupka zaštite vitalnog nacionalnog interesa broj: 03/8.02-3-020-4/25. U aktu predsjedavajuće Vijeća naroda se navodi da je Narodna skupština Republike Srpske na dvadesetoj posebnoj sjednici, održanoj 13. marta 2025. godine, izglasala Zakon o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske, broj: 02/1-021-287/25, te je, saglasno Amandmanu LXXXII na Ustav Republike Srpske, ovaj zakon dostavljen na razmatranje Vijeću naroda Republike Srpske. Klub delegata bošnjačkog naroda je pomenutim aktom odlučio da pokrene proceduru zaštite vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog naroda, jer smatra da je ovim zakonom povrijeđen vitalni nacionalni interes bošnjačkog naroda. S obzirom na to da Vijeće naroda Republike Srpske nije postiglo saglasnost svih klubova povodom predmetnog zakona, kao ni Zajednička komisija Narodne skupštine Republike Srpske i Vijeća naroda, pitanje je proslijeđeno Ustavnom sudu Republike Srpske - Vijeću da odluči da li je Zakonom o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske broj: 02/1-021-287/25, koji je Narodna skupština Republike Srpske izglasala na dvadesetoj posebnoj sjednici održanoj 13. marta 2025. godine, povrijeđen vitalni nacionalni interes bošnjačkog naroda.

Uz navedeni akt predsjedavajuće Vijeća naroda od 10. aprila 2025. godine, Sudu je dostavljen izvod iz stenograma sa dvadesete posebne sjednice Narodne skupštine Republike Srpske, održane 13. marta 2025. godine (dio koji se odnosi na predmetni zakon), izvod iz stenograma sa trinaeste sjednice Vijeća naroda Republike Srpske,održane 7. aprila 2025. godine (dio koji se odnosi na ovaj zakon), te izvod iz stenograma sa desete sjednice Zajedničke komisije Narodne skupštine Republike Srpske i Vijeća naroda Republike Srpske, održane 9. aprila 2025. godine (dio koji se odnosi na usaglašavanje stavova povodom izglasanog zakona).

Odlučujući o prihvatljivosti zahtjeva, Vijeće je na sjednici, održanoj 17. aprila 2025. godine, donijelo Rješenje broj UV-1/25, kojim je utvrđeno da je prihvatljiv zahtjev Kluba delegata bošnjačkog naroda u Vijeću naroda Republike Srpske za utvrđivanje povrede vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog naroda u Zakonu o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske broj: 02/1-021-287/25, koji je Narodna skupština Republike Srpske izglasala na dvadesetoj posebnoj sjednici, održanoj 13. marta 2025. godine.

Saglasno članu 50. st. 2. i 3. Poslovnika o adu Ustavnog suda Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 114/12, 29/13 i 90/14), Vijeće je 17. aprila 2025. godine  Klubu delegata srpskog naroda u Vijeću naroda Republike Srpske i Klubu delegata hrvatskog naroda u Vijeću naroda Republike Srpske, kao i Narodnoj skupštini Republike Srpske dostavilo na odgovor pomenuto rješenje o prihvatljivosti zahtjeva Kluba delegata bošnjačkog naroda.

Klub delegata srpskog naroda i  Klub delegata hrvatskog naroda u Vijeću naroda Republike Srpske nisu dali odgovor na rješenje o prihvatljivosti zahtjeva.

U odgovoru koji je na rješenje o prihvatljivosti zahtjeva Kluba delegata bošnjačkog naroda dostavila Narodna skupština Republike Srpske navedeno je da predmetni zahtjev ni sa formalnog, niti sa materijalno-pravnog aspekta nije utemeljen na Ustavu Republike Srpske i da Klub Bošnjaka u Vijeću naroda Republike Srpske nije formulisao svoj prijedlog amandmana na predmetni zakon te Zajednička komisija Narodne skupštine Republike Srpske i Vijeća naroda Republike Srpske, faktički, nije imala predmet usaglašavanja. Navode da konkretan zahtjev Kluba delegata bošnjačkog naroda predstavlja zloupotrebu instituta zaštite vitalnog nacionalnog interesa jer se odnosi na ocjenu ustavnosti Zakona u cjelini, te pokušaj stvaranja prakse da Vijeće odlučuje o pitanjima usklađenosti zakona sa Ustavom Republike Srpske. Napominju da se ovakvim zahtjevom Vijeće naroda Republike Srpske, Zajednička komisija Narodne skupštine Republike Srpske i Vijeća naroda, Vijeće za zaštitu vitalnog interesa Ustavnog suda i Ustavni sud Republike Srpske instrumentalizuju i stavljaju u službu pojedinih klubova delegata u Vijeću naroda Republike Srpske. U odgovoru se dalje navodi da eventualna ocjena ustavnosti osporenih akata i nezadovoljstvo zakonskim rješenjem ne može biti predmet odlučivanja u postupku pred Vijećem, pa se ovakvim zahtjevom zloupotrebljava ustavni institut zaštite vitalnog nacionalnog interesa konstitutivnih naroda. Zakon o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske, kako se navodi u odgovoru, nastoji da obezbijedi posebnu zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske i bezbjednosti, a kako bi zaštitio svoje građane od vanustavnih institucija i njihovog djelovanja, te spriječio pokušaje urušavanja Republike Srpske i dejtonske Bosne i Hercegovine. Predloženi zakon podjednako se odnosi na sve adresate i istim se nastoje zaštititi svi građani Republike Srpske. Pored toga, navodi se da je ustavni osnov za donošenje osporenog zakona sadržan u tač. 1, 2. i 10. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je zamijenjen član 68. Ustava, članu 70. stav 1. tačka 2. Ustava i čl. 122. i 128. Ustava Republike Srpske i da je osnovni cilj i razlog donošenja ovog zakona zaštita ustavnog uređenja Republike Srpske. Na osnovu navedenog, u odgovoru se zaključuje da zahtjev Kluba delegata bošnjačkog naroda u Vijeću naroda Republike Srpske nije utemeljen na Ustavu Republike Srpske, odnosno da osporenim zakonom nije povrijeđen vitalni nacionalni interes nijednog konstitutivnog naroda ili pripadnika naroda iz reda ostalih.

Osporenim Zakonom o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske broj: 02/1-021-287/25 (u daljem tekstu: Zakon) uređuju se osnivanje, organizacija, nadležnost i ovlašćenja Specijalnog tužilaštva Republike Srpske za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske i Specijalnog suda Republike Srpske za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske, kao i drugih državnih organa u Republici Srpskoj, te se uređuju drugi uslovi radi efikasnog otkrivanja i krivičnog gonjenja učinilaca krivičnih djela određenih ovim zakonom (član 1).

Klub delegata bošnjačkog naroda ukazuje da do povrede vitalnog nacionalnog interesa tog naroda dovodi predloženi zakon u cijelosti, ukazujući pri tome, između ostalog, na zakonske odredbe kojima se reguliše izbor tužilaca Specijalnog tužilaštva Republike Srpske za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske, sudija Specijalnog suda Republike Srpske za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske i sudija Apelacionog odjeljenja ovog suda i direktora Službe za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske.

U postupku ocjenjivanja da li je osporenim Zakonom o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske došlo do povrede vitalnih nacionalnih interesa bošnjačkog naroda, Vijeće je imalo u vidu odredbe Ustava u odnosu na koje Klub delegata bošnjačkog naroda u Vijeću naroda Republike Srpske osporava Zakon, kao i odredbe Ustava koje su prema ocjeni Vijeća od značaja za ovaj postupak. S tim u vezi, Vijeće je uzelo u obzir: da prema stavu 4. Amandmana LXVII na Ustav, kojim je zamijenjen član 1. Ustava, koji je zamijenjen Amandmanom XLIV na Ustav, Srbi, Bošnjaci i Hrvati, kao konstitutivni narodi, ostali i građani, ravnopravno i bez diskriminacije učestvuju u vršenju vlasti u Republici Srpskoj; da se ustavno uređenje Republike temelji na obezbjeđivanju nacionalnih ravnopravnosti i zaštiti vitalnih interesa konstitutivnih naroda (član 5. alineja 2. Ustava), da Republika uređuje i obezbjeđuje, između ostalog, organizaciju, nadležnost i rad državnih organa (tačka 10. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je zamijenjen član 68. Ustava), da Narodna skupština Republike Srpske donosi zakone, druge propise i opšte akte (član 70. stav 1. tačka 2. Ustava), da će konstitutivni narodi i grupa ostalih biti proporcionalno zastupljeni u javnim institucijama u Republici Srpskoj, da će se kao ustavni princip takva proporcionalna zastupljenost bazirati na popisu iz 1991. godine, dok se Aneks 7. u potpunosti ne sprovede, u skladu sa Zakonom o državnoj službi Bosne i Hercegovine, da će se ovaj opšti princip precizirati entitetskim zakonima, da će ti zakoni utvrditi konkretne rokove i regulisati gore pomenuti princip u skladu sa regionalnom etničkom strukturom entiteta, da su „javne institucije", kao što je to pomenuto u gornjem tekstu, ministarstva u Vladi Republike Srpske, opštinski organi vlasti, okružni sudovi u Republici Srpskoj, kao i opštinski sudovi u Republici Srpskoj (član 97. Ustava koji je dopunjen Amandmanom LXXXV), da sudije, uključujući i predsjednike sudova, javne tužioce i zamjenike javnih tužilaca odabira, imenuje, sprovodi disciplinski postupak protiv i razrješava Visoki sudski i tužilački savjet u skladu sa zakonom (član 130. koji je izmijenjen Amandmanom XCVIII).

Pored toga, Vijeće je uzelo u obzir da je zaštita vitalnih nacionalnih interesa konstitutivnih naroda utvrđena članom 70. stav 6. Ustava, koji je dopunjen Amandmanom LXXVII  na Ustav Republike Srpske, kao princip zaštite određenog kruga kolektivnih prava, kao što su ostvarivanje prava konstitutivnih naroda da budu adekvatno zastupljeni u zakonodavnim, izvršnim i pravosudnim organima vlasti, identitet jednog konstitutivnog naroda, ustavni amandmani, organizacija organa javne vlasti, jednaka prava u procesu donošenja odluka, obrazovanje, vjeroispovijest, jezik, njegovanje kulture, tradicije i kulturno nasljeđe, teritorijalna organizacija, sistem javnog informisanja i druga pitanja koja bi se tretirala kao pitanja od vitalnog nacionalnog interesa ukoliko tako smatraju dvije trećine jednog od klubova delegata konstitutivnih naroda u Vijeću naroda.

Vijeće je konstatovalo da je u Obrazloženju Odluke o pokretanju postupka zaštite vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog naroda navedeno da je Zakonom  o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske direktno povrijeđen identitet bošnjačkog naroda,  da se istim osporava jednako pravo konstitutivnih naroda u procesu donošenja odluka, da se negira ljudsko dostojanstvo, jednakost, suverenitet i teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine, te da se nizom prihvaćenih odredaba povređuje vitalni nacionalni interes bošnjačkog naroda u smislu al. 2. i 9. Amandmana LXXVII na Ustav Republike Srpske kojim je dopunjen član 70. Ustava. Klub delegata bošnjačkog naroda smatra da predmetni zakon nije u skladu sa članom 97. Ustava Republike Srpske jer se istim ne obezbjeđuje princip proporcionalne zastupljenosti bazirane na popisu iz 1991. godine, u javnim institucijama u Republici Srpskoj. Navode da se predloženim zakonskim rješenjem krše i odredbe čl. 17. i 43. stav 2. Zakona o Visokom sudskom i tužilačkom savjetu Bosne i Hercegovine („Službeni glasnik Bosne i Hercegovine“, broj 25/04, 93/05, 48/07, 15/08, 63/23, 9/24 i 50/24) kojim su regulisana pitanja imenovanja tužilaca i sudija na svim nivoima pravosuđa u Bosni i Hercegovini. Prema mišljenju Kluba Bošnjaka, odredbe člana 7. stav 1. i člana 8. stav 1. predloženog zakona, prema kojima glavnog specijalnog tužioca i zamjenika glavnog specijalnog tužioca imenuje Narodna skupština, na prijedlog ministra pravde i odredba člana 11v. spornog zakonskog rješenja, kojim predsjednik Republike Srpske imenuje direktora, koji rukovodi Službom za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske, ukazuju da Bošnjaci, koji predstavljaju apsolutnu manjinu u Narodnoj skupštini Republike Srpske, neće moći zaštititi interese svog naroda u pogledu proporcionalne zastupljenosti u javnim institucijama entiteta. Takođe se navodi da je predloženi zakon i u suprotnosti sa odredbama Zakona o sudovima Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 37/12, 44/15 i 100/17) i Zakona o javnim tužilaštvima Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 69/16  i 48/24) koje se odnose na proceduru imenovanja, čime se onemogućava primjena ovih propisa definisana članom 4. stav 4. i članom 35. predloženog zakona. Na osnovu izloženog zaključuju da se u postupku imenovanja sudija i tužilaca ne obezbjeđuje zastupljenost konstitutivnih naroda i ostalih, te da je Zakon neprihvatljiv za bošnjački narod i da ga nije moguće korigovati putem amandmana, zbog čega ga Klub delegata bošnjačkog naroda u cijelosti osporava.  

U postupku odlučivanja u meritumu Vijeće je, na prvom mjestu, razmotrilo argumentaciju Narodne skupštine Republike Srpske iznesenu u odgovoru na rješenje o prihvatljivosti  zahtjeva, prema kojoj, sa formalnopravnog aspekta, zahtjev ne sadrži neophodne elemente za razmatranje i odlučivanje. U odnosu na ove navode Vijeće je utvrdilo da je o pitanjima formalnopravne prirode odlučeno u postupku prihvatljivosti zahtjeva za utvrđivanje povrede vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog naroda, te se ova argumentacija ne može isticati u postupku donošenja meritorne odluke.

Polazeći od navedenih ustavnih i odredaba osporenog zakona, navoda iz zahtjeva Kluba delegata bošnjačkog naroda, te uzimajući u obzir i navode iz odgovora Narodne skupštine Republike Srpske na rješenje o prihvatljivosti zahtjeva, Vijeće je utvrdilo da je odredbama Zakona o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske povrijeđen vitalni interes konstitutivnog bošnjačkog naroda.

Prilikom ovakve ocjene Vijeće je imalo u vidu da donošenjem osporenog zakona Narodna skupština Republike Srpske nije postupila u skladu sa članom 97. Ustava koji je dopunjen Amandmanom LXXXV na Ustav Republike Srpske, a prema kojem je predviđeno da će konstitutivni narodi i grupa ostali biti proporcionalno zastupljeni u javnim institucijama u Republici Srpskoj. S obzirom na to da u odredbama osporenog zakona nedostaje pravni mehanizam kojim se obezbjeđuje zastupljenost konstitutivnih naroda i ostalih prilikom imenovanja sudija u Specijalni sud Republike Srpske za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske i Apelaciono odjeljenje za zaštitu ustavnog uređenja pri Specijalnom sudu Republike Srpske, te da se radi o javnim institucijama Republike Srpske iz člana 97. Ustava, Vijeće je ocijenilo da je odredbama Zakona došlo do povrede vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog konstitutivnog naroda. Pored toga, Vijeće je utvrdilo da se u postupku imenovanja sudija u Specijalni sud Republike Srpske za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske i Apelaciono odjeljenje za zaštitu ustavnog uređenja pri Specijalnom sudu Republike Srpske, kao i tužilaca u Specijalnom tužilaštvu Republike Srpske za zaštitu ustavnog uređenja Republike Srpske od strane Narodne skupštine Republike Srpske, kako to proizlazi iz sadržaja osporenog zakona, ne predviđa primjena pravnog mehanizma kojim se obezbjeđuje zastupljenost konstitutivnih naroda i ostalih, a koji je inače predviđen za imenovanje ostalih sudija i tužilaca u Republici Srpskoj.

Imajući u vidu izloženo, Vijeće je utvrdilo da je Zakonom o zaštiti ustavnog uređenja Republike Srpske povrijeđen vitalni nacionalni interes konstitutivnog bošnjačkog naroda iz alineje 1. i alineje 9. Amandmana LXXVII na Ustav kojim je dopunjen član 70. Ustava, kojima je predviđeno ostvarivanje prava konstitutivnih naroda da budu adekvatno zastupljeni u zakonodavnim, izvršnim i pravosudnim organima vlasti, odnosno kojima su definisana i druga pitanja koja bi se tretirala kao pitanja od vitalnog nacionalnog interesa ukoliko tako smatraju dvije trećine jednog od klubova delegata konstitutivnih naroda u Vijeću naroda.

Pored ovoga, Vijeće je utvrdilo da nisu osnovani navodi Kluba delegata bošnjačkog naroda o povredi ustavnog principa o proporcionalnoj zastupljenosti u članu 11v. Zakona koji se odnosi na imenovanje direktora, koji rukovodi Službom za zaštitu ustavnog uređenja, jer se ne radi o javnoj instituciji iz člana 97. Ustava Republike Srpske.

U vezi sa navodima podnosioca zahtjeva da je osporenim zakonom povrijeđen identitet jednog konstitutivnog naroda, Vijeće je utvrdilo da podnosilac zahtjeva nije konkretizovao na koji način je, u smislu relevantnih normi i garancija Ustava Republike Srpske, predmetnim zakonom povrijeđen vitalni nacionalni interes bošnjačkog naroda, odnosno da se sadržaj obrazloženja iz same Odluke o pokretanju postupka zaštite vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog naroda ne može dovesti u kontekst alineje 2. Amandmana LXXVII kojim je dopunjen član 70. Ustava Republike Srpske.

Na osnovu izloženog Vijeće je odlučilo kao u izreci ove odluke.

Ovu odluku Vijeće za zaštitu vitalnog interesa donijelo je u sastavu: predsjedavajuća Vijeća Svetlana Brković, predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Darko Radić i prof. dr Ivanka Marković.

                                                                                                              PREDSJEDAVAJUĆA

                                                                                                Vijeća za zaštitu vitalnog interesa

                                                                                                     Ustavnog suda Republike Srpske

                                                                                                               Svetlana Brković

Broj: UV- 1/25

15. maj 2025. godine