Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 4. stav 2. tačka e), člana 37. tačka a), člana 57. tačka a), člana 60. stav 1. tačka d) i člana 61. stav 1. tačke b) i d) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 26. februara 2025. godine, d o n i o
j e
O D L U K U
Odbija se prijedlog za utvrđivanje neustavnosti odredaba čl. 164, 165. i 167. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 96/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 103/15, 111/21, 15/22, 132/22 i 43/23 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske).
Obustavlja se postupak za ocjenu ustavnosti člana 164. stav 4. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 96/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 103/15, 111/21, 15/22, 132/22 i 43/23 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske).
Odbacuje se prijedlog za ocjenu saglasnosti odredaba čl. 164, 165. i 167. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 96/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 103/15, 111/21, 15/22, 132/22 i 43/23 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske) sa odredbama Zakona o obligacionim odnosima („Službeni list SFRJ“ br. 29/78, 39/85, 45/89 i 57/89 i „Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 17/93, 3/96, 39/03 i 74/04), Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 1/16, 66/18, 91/21 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 119/21, 112/23 i 39/24) i Zakona o doprinosima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 114/17, 112/19, 49/21, 119/21, 56/22, 132/22, 112/23 i 110/24).
O b r a z l o ž e nj e
"Bosnamontaža" a.d. Prijedor dala je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenu ustavnosti odredaba čl. 164, 165. i 167. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 96/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 103/15, 111/21, 15/22, 132/22 i 43/23 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske). U skladu sa članom 4. stav 2. tačka e) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), Sud je ovu inicijativu tretirao kao prijedlog.
U prijedlogu se navodi da su osporene zakonske odredbe u suprotnosti sa odredbama čl. 39. i 108. Ustava Republike Srpske, kao i sa propisima koji uređuju obligacione odnose. Predlagač navodi da su odredbom člana 154. Zakona o obligacionim odnosima definisani osnovni principi odgovornosti za štetu, gdje je onaj ko drugome prouzrokuje štetu dužan da je nadoknadi, sem ukoliko ne dokaže da je šteta nastala bez njegove krivice. S tim u vezi, u prijedlogu se osporava propisivanje solidarne odgovornosti poslodavca za štetu koju je radnik prouzrokovao namjerno ili iz krajnje nepažnje. Dalje se navodi da je propisivanje da se pri utvrđivanju visine štete ne uzimaju u obzir iznos uplaćenog doprinosa i penzijski staž osiguranika u suprotnosti sa odredbama člana 39. Ustava i odredbama čl. 120. Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 1/16, 66/18, 91/21 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 119/21 i 112/23) i čl. 3. Zakona o doprinosima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 114/17, 112/19, 49/21, 119/21, 56/22, 132/22 i 112/23). Predlagač smatra da je prema pomenutim ustavnim i zakonskim odredbama bruto plata vlasništvo radnika, koji ju je zaradio, te da stoga Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje Republike Srpske raspolaže sredstvima koja pripadaju radniku i u skladu sa Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju odlučuje kako će tim sredstvima raspolagati.
Narodna skupština Republike Srpske nije Sudu dostavila odgovor na prijedlog.
Osporenom odredbom člana 164. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 96/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 103/15, 111/21, 15/22, 132/22 i 43/23 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske) propisano je da je Fond obavezan da traži naknadu štete od lica koje je prouzrokovalo invalidnost ili smrt osiguranika (stav 1), ako je lice iz stava 1. ovog člana radnik i ako je štetu prouzrokovalo u vezi sa radom, za štetu odgovara poslodavac kod kojeg se radnik nalazi u radnom odnosu (stav 2), da je radnik odgovoran za štetu koju je prouzrokovao namjerno ili iz krajnje nepažnje (stav 3).
Osporenom odredbom člana 165. istog zakona je propisano da je Fond obavezan da traži naknadu štete od poslodavca i u slučaju ako su invalidnost ili smrt osiguranika nastali zbog toga što nisu bile sprovedene mjere zaštite i zdravlja na radu, u skladu sa propisima o zaštiti na radu, a osporenom odredbom člana 167. da se pri utvrđivanju visine štete ne uzimaju u obzir iznos uplaćenog doprinosa i penzijski staž osiguranika.
Sud konstatuje da je odredba člana 164. stav 4. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 96/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 103/15, 111/21, 15/22, 132/22 i 43/23 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske) prestala da važi u toku postupka pred Sudom 6. decembra 2024. godine, objavljivanjem Odluke Ustavnog suda Republike Srpske broj U-76/23 od 27. novembra 2024. godine („Službeni glasnik Republike Srpske broj 105/24), kojom je utvrđeno da ova zakonska odredba nije u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske.
Prilikom ocjene osporenih zakonskih odredaba Sud je imao u vidu da je Ustavom Republike Srpske utvrđeno da svako po osnovu rada ima pravo na zaradu, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom (član 39. stav 5), da Republika uređuje i obezbjeđuje, između ostalog, svojinske i obligacione odnose, radne odnose, socijalno osiguranje i druge oblike socijalne zaštite, kao i druge odnose od interesa za Republiku u skladu sa Ustavom (tač. 6, 12. i 18. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske kojima je zamijenjen član 68. Ustava), da zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom (član 108. stav 1).
Sud je imao u vidu da se Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 96/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 103/15, 111/21, 15/22, 132/22 i 43/23 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske) uređuje obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje na osnovu međugeneracijske solidarnosti i dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje za lica koja nisu obavezno osigurana po ovom zakonu, kao i prava i obaveze na osnovu tih osiguranja (član 1). Ovim zakonom je propisano da se obaveznim i dobrovoljnim osiguranjem, na načelima uzajamnosti i solidarnosti, osiguranicima obezbjeđuju prava u slučaju starosti i invalidnosti, a u slučaju smrti osiguranika, odnosno korisnika penzije pravo se obezbjeđuje članovima njihovih porodica (član 2), da je osiguranik, u skladu sa ovim zakonom, lice osigurano na obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje i lice osigurano na dobrovoljno penzijsko osiguranje (član 9), da pravo na starosnu penziju ima osiguranik kada navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja (član 41), da se pravo na penziju obezbjeđuje nakon prestanka staža osiguranja (član 87. stav 1), da se naknada štete pričinjene Fondu, kao i povrat novčanih primanja iz penzijskog i invalidskog osiguranja isplaćenih bez pravnog osnova vrši po propisima koji uređuju obligacione odnose, ako ovim zakonom nije drugačije propisano (član 160), da rokovi zastarjelosti potraživanja naknade štete u slučajevima iz ovog zakona počinju teći od dana kada je u upravnom postupku postalo konačno rješenje kojim je priznato pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno kojim je utvrđena pretplata novčanog primanja (član 168), da će se novčanom kaznom od 2.000 KM do 10.000 KM kazniti za prekršaj Fond ako ne postupi u skladu sa članom 164. stav 1. i članom 165. ovog zakona (član 171. stav 1. tač. đ)).
Pored navedenog Sud je uzeo u obzir da se Zakonom o doprinosima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 114/17, 112/19, 49/21, 119/21, 56/22, 132/22, 112/23 i 110/24) uređuje sistem obaveznih doprinosa za finansiranje penzijskog i invalidskog osiguranja, zdravstvenog osiguranja, osiguranja od nezaposlenosti i dječje zaštite u Republici Srpskoj (član 1), da se sredstva za finansiranje potreba iz člana 1. ovog zakona obezbjeđuju putem doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, doprinosa za zdravstveno osiguranje, doprinosa za osiguranje od nezaposlenosti i doprinosa za dječju zaštitu (član 2. stav 1), da je uplatilac doprinosa u smislu ovog zakona isplatilac prihoda (primanja) koji predstavlja osnov za plaćanje doprinosa u skladu sa ovim zakonom (član 17).
Odredbama člana 3. ovog zakona, na koji se ukazuje u prijedlogu propisano je da je obveznik doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, zdravstveno osiguranje, osiguranje od nezaposlenosti i dječje zaštite, fizičko lice - rezident Republike Srpske, koje je zaposleno ili obavlja djelatnost na način kako je to propisano u ovoj odredbi.
Odredbama člana 120. Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 1/16, 66/18, 91/21 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 119/21, 112/23 i 39/24) na koje ukazuje predlagač je propisano da radnik ostvaruje pravo na bruto platu, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom (član 120. stav 1). Pored navedenog, Sud je uzeo u obzir da je odredbom člana 121. istog zakona propisano da se plata iz člana 120. stav 1. ovog zakona sastoji od osnovne plate i uvećanja plate propisanih ovim zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu, poreza na dohodak i doprinosa (stav 1), da se zakonom, kolektivnim ugovorom ili ugovorom o radu može odrediti drugačiji način određivanja plate koji ne može biti nepovoljniji za radnika od načina obračuna plate iz stava 1. ovog člana (stav 2), da je plata iz stava 1. ovog člana umanjena za porez na dohodak i doprinose, neto plata radnika (stav 3).
Sud je takođe imao u vidu da je odredbom člana 154. Zakona o obligacionim odnosima („Službeni list SFRJ“ br. 29/78, 39/85, 45/89 i 57/89 i „Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 17/93, 3/96, 39/03 i 74/04) na koji se ukazuje u prijedlogu propisano da ko drugome prouzrokuje štetu dužan je nadoknaditi je, ukoliko ne dokaže da je šteta nastala bez njegove krivice (stav 1), da se za štetu od stvari ili djelatnosti, od kojih potiče povećana opasnost štete za okolinu, odgovara bez obzira na krivicu (stav 2), da se za štetu bez obzira na krivicu odgovara i u drugim slučajevima predviđenim zakonom (stav 3). Ovim zakonom takođe je propisano da za štetu koju zaposleni u radu ili u vezi sa radom prouzrokuje trećem licu odgovara preduzeće u kojem je zaposleni radio u trenutku prouzrokovanja štete, osim ako dokaže da je zaposleni u datim okolnostima postupao onako kako je trebalo (član 170. stav 1), da oštećenik ima pravo zahtijevati naknadu štete i neposredno od zaposlenog ako je štetu prouzrokovao namjerno (170. stav 2), da se odredbom stava 1. ovog člana ne dira u pravila o odgovornosti za štetu koja potiče od opasne stvari ili opasne djelatnosti (član 170. stav 3).
Na osnovu navedenih ustavnih i zakonskih odredaba, Sud je ocijenio da je zakonodavac u skladu sa svojim ustavnim ovlašćenjima Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju uredio obavezno i dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje, prava i obaveze na osnovu tih osiguranja, kao i naknadu štete pričinjenu Fondu.
Prema stanovištu Suda, osporene odredbe čl. 164, 165. i 167. Zakona ne mogu da se dovedu u razumnu korelativnu pravnu vezu sa odredbom iz člana 39. stav 5. Ustava Republike Srpske. Naime, navedene odredbe uopšte ne uređuju, tj. regulišu ustavno pravo zaposlenog na zaradu po osnovu rada, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, koje je ujemčeno članom 39. stav 5. Ustava, niti ga svojom sadržinom, na bilo koji način, oduzimaju ili umanjuju.
S obzirom na navedeno, Sud je ocijenio da propisivanjem iz odredaba čl. 164, 165. i 167. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju nije povrijeđeno ni načelo ustavnosti iz člana 108. stav 1. Ustava Republike Srpske.
Prema članu 115. Ustava, Ustavni sud odlučuje o saglasnosti zakona, drugih propisa i opštih akata sa Ustavom i o saglasnosti propisa i opštih akata sa zakonom, te nije u nadležnosti ovog suda da ocjenjuje osporene odredbe predmetnog zakona sa odredbama Zakona o obligacionim odnosima, Zakona o radu i Zakona o doprinosima, na koje se ukazuje u prijedlogu.
S obzirom na to da je odredba člana 164. stav 4. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 134/11, 82/13, 96/13 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 103/15, 111/21, 15/22, 132/22 i 43/23 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske) prestala da važi u toku postupka pred ovim sudom, Sud je na osnovu člana 57. tačka a) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12) obustavio postupak za ocjenu ustavnosti ove odredbe.
U skladu sa Rješenjem Suda broj SU-540/22 od 21. decembra 2022. godine, sudija prof. dr Ivanka Marković je izuzeta od odlučivanja u ovom predmetu.
Na osnovu izloženog Sud je odlučio kao u izreci ove odluke.
Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Vojin Bojanić, Svetlana Brković, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Radomir V. Lukić, prof. dr Darko Radić i akademik prof. dr Snežana Savić.
PREDSJEDNIK
USTAVNOG SUDA
Mr Džerard Selman
Broj: U-18/24
26. februar 2025. godine