Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 40. stav 5. i člana 60. stav 1. tačka a) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske (''Službeni glasnik Republike Srpske'' br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 24. septembra 2025. godine, d o n i o  je

O D L U K U

Utvrđuje se da član 46a. stav 3. Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 64/17, 104/18 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 15/21, 89/21, 73/23, 105/24 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 19/25 i 31/25) nije u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske.

O b r a z l o ž e nj e

Stefan Mačkić iz Banje Luke dao je Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti člana 46a. stav 3. Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 64/17, 104/18, 15/21, 89/21 i 73/23). U inicijativi se navodi da je osporena zakonska odredba suprotna članu 10. Ustava, jer dovodi do diskriminacije građana prema njihovom materijalnom stanju, s obzirom na to da predviđa mogućnost da se izrečena kazna zatvora u trajanju do godine dana zamijeni novčanom kaznom. Na ovaj način su, po mišljenju davaoca inicijative, osuđena lica slabijeg imovnog stanja stavljena u neravnopravan položaj u odnosu na ona imućnija, koja su u mogućnosti da otkupe kaznu zatvora, i tako ne budu lišeni slobode po tom osnovu. U inicijativi se, pored toga, ukazuje na povredu člana 13. i člana 16. Ustava, jer, kako se navodi, osporenim propisivanjem je povrijeđeno ljudsko dostojanstvo osuđenih građana slabijeg materijalnog položaja, kao i njihovo pravo na jednakost pred zakonom i jednaku pravnu zaštitu. Naknadno, Dario Lj. Sandić iz Banje Luke je podnio inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti iste zakonske odredbe. U ovoj inicijativi se, takođe, iznosi stav da propisivanje iz člana 46a. stav 3. Krivičnog zakonika Republike Srpske dovodi do diskriminacije osuđenih lica po osnovu imovnog stanja, što nije u saglasnosti sa članom 10. Ustava. Pored toga, navodi se da je predmetno normiranje suprotno garancijama iz čl. 12, 13. i 14. Ustava, jer, praveći razliku između osuđenih lica dobrog i lošijeg materijalnog stanja, faktički ograničava slobodu samo osuđenim slabijeg imovnog stanja, vrijeđa njihovo ljudsko dostojanstvo, te istovremeno predstavlja ponižavajuće postupanje prema ovim licima. Konačno, davalac inicijative zaključuje da je na ovaj način osporenim propisivanjem narušeno i načelo ustavnosti iz člana 108. Ustava.

Narodna skupština Republike Srpske nije dala odgovor na navode inicijativa.

S obzirom na to da je u konkretnim ustavnopravnim stvarima više lica posebnim inicijativama tražilo da se ocijeni ustavnost iste odredbe Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 64/17, 104/18 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 15/21, 89/21, 73/23, 105/24 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 19/25 i 31/25), Sud je, na osnovu člana 9. st. 1. i 3. Poslovnika o radu Ustavnog suda Republike Srpske ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 114/12, 29/13 i 90/14), Rješenjem broj U-77/24 od 30. aprila 2025. godine, spojio ove inicijative radi vođenja jedinstvenog postupka, pripajajući inicijativu broj U-39/25 inicijativi koja je evidentirana pod brojem U-77/24.

Osporenim članom 46a. stav 3. Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 64/17, 104/18 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 15/21, 89/21, 73/23, 105/24 - Odluka Ustavnog suda Republike Srpske, 19/25 i 31/25) propisano je: „Izrečena kazna zatvora koja ne prelazi jednu godinu dana, na zahtjev osuđenog će se zamijeniti novčanom kaznom, shodno odredbi člana 50. st. 2. i 3. ovog zakonika.“

U postupku ocjenjivanja ustavnosti osporene odredbe Krivičnog zakonika Republike Srpske, Sud je imao u vidu da je Ustavom Republike Srpske utvrđeno: da Republika uređuje i obezbjeđuje, između ostalog, ustavnost i zakonitost i druge odnose od interesa za Republiku, u skladu sa Ustavom (tač. 5. i 18.  Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je zamijenjen član 68. Ustava), da se ustavno uređenje Republike, pored ostalog, temelji na vladavini prava (član 5. alineja 4), da su građani Republike Srpske ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki su pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo (član 10), da se prava i slobode zajamčeni ovim ustavom ne mogu oduzeti, ni ograničiti (član 48. stav 1), da se slobode i prava ostvaruju, a dužnosti ispunjavaju neposredno na osnovu Ustava, osim kada je Ustavom predviđeno da se uslovi za ostvarivanje pojedinih od njih utvrđuju zakonom (član 49. stav 1), da se zakonom može propisati način ostvarivanja pojedinih prava i sloboda samo kada je to neophodno za njihovo ostvarivanje (član 49. stav 2), te da sudovi štite ljudska prava i slobode, utvrđena prava i interese pravnih subjekata i zakonitost (član 121. stav 3). Prema članu 108. stav 1. Ustava, zakoni, statuti, drugi propisi i opšti akti moraju biti u saglasnosti sa Ustavom.

Odredbama Ustava na koje se takođe ukazuje u jednoj od inicijativa utvrđeno je: da su sloboda i lična bezbjednost čovjeka nepovredivi i nikom se ne može oduzeti ili ograničiti sloboda, osim u slučajevima i po postupku koji su utvrđeni zakonom (član 12), da su ljudsko dostojanstvo, tjelesni i duhovni integritet nepovredivi (član 13), da niko ne može biti podvrgnut mučenju, svirepom, nehumanom ili ponižavajućem postupanju ili kažnjavanju (član 14. stav 1), te da svako ima pravo na jednaku zaštitu svojih prava u postupku pred sudom ili drugim državnim organom ili organizacijom (član 16. stav 1).

Saglasno navedenim ustavnim ovlašćenjima, a prije svega ovlašćenju da uređuje ostvarivanje i zaštitu ljudskih prava i sloboda, Narodna skupština Republike Srpske donijela je Krivični zakonik Republike Srpske, kojim je, u relevantnom dijelu, propisano: da se krivičnopravne odredbe sadržane u ovom zakoniku zasnivaju na Ustavu Republike Srpske i opštepriznatim načelima i normama međunarodnog prava (član 1. stav 1), da je osnovna funkcija krivičnog zakonodavstva Republike Srpske zaštita osnovnih prava i sloboda čovjeka i drugih osnovnih individualnih i opštih vrijednosti koje su ustanovljene ustavom i međunarodnim pravom (član 1. stav 2), da se ova zaštita ostvaruje određivanjem koja djela predstavljaju krivična djela, propisivanjem kazni i drugih krivičnih sankcija za ta djela i izricanjem tih sankcija učiniocima krivičnih djela u zakonom utvrđenom postupku (član 1. stav 3), da se krivična djela i krivične sankcije propisuju samo zakonom (član 2. stav 1), da kazne i druge krivičnopravne sankcije koje se primjenjuju prema učiniocima krivičnih djela treba da odgovaraju prirodi i težini izvršenog krivičnog djela, stepenu krivične odgovornosti, okolnostima pod kojima je djelo izvršeno i ličnosti učinioca (član 6), da su krivične sankcije: kazne, alternativne mjere, mjere bezbjednosti i vaspitne mjere (član 41. stav 1), da je opšta svrha propisivanja i izricanja krivičnih sankcija suzbijanje protivpravnih djela kojima se potvrđuju ili ugrožavaju vrijednosti zaštićene krivičnim zakonodavstvom (član 41. stav 3), da se učiniocu krivičnog djela mogu izreći sljedeće kazne: kazna dugotrajnog zatvora, kazna zatvora, novčana kazna i zabrana upravljanja motornim vozilom (član 42), da je u okviru opšte svrhe krivičnih sankcija svrha kažnjavanja: sprečavanje učinioca da ubuduće čini krivična djela i njegovo prevaspitanje, te uticaj na druge da ne čine krivična djela i izražavanje društvene osude za krivično djelo, razvijanje i jačanje odgovornosti i svijesti kod građana o opasnosti i štetnosti krivičnih djela i opravdanosti kažnjavanja, te neophodnosti poštovanja zakona (član 43), da će sud učiniocu krivičnog djela odmjeriti kaznu u granicama koje su zakonom propisane za to krivično djelo, imajući u vidu svrhu kažnjavanja i uzimajući u obzir sve okolnosti koje utiču da kazna bude manja ili veća (olakšavajuće i otežavajuće okolnosti), a naročito: stepen krivične odgovornosti, pobude iz kojih je djelo učinjeno, jačinu ugrožavanja ili povrede zaštićenog dobra, okolnosti pod kojima je djelo učinjeno, raniji život učinioca, njegove lične prilike i njegovo držanje poslije učinjenog krivičnog djela, kao i druge okolnosti koje su od značaja za odmjeravanje kazne (član 52. stav 1), da sud može učiniocu za određeno krivično djelo izreći kaznu blažu od propisane ili blažu vrstu kazne samo kad to zakon izričito propisuje (član 53. stav 1), da blažu kaznu od propisane sud može izreći i kad zakon propisuje da se učinilac može osloboditi od kazne, a sud učinioca ne oslobodi od kazne (član 53. stav 2), da blažu kaznu od propisane za određeno krivično djelo sud može izreći i kad postoje osobito olakšavajuće okolnosti, a posebno ako je učinilac u potpunosti ili u većem dijelu nadoknadio štetu prouzrokovanu krivičnim djelom ili je na drugi način otklonio štetne posljedice  djela, te ako na osnovu takvih okolnosti sud ocijeni da se svrha kažnjavanja može postići i takvom blažom kaznom (član 53. stav 3). Pored ostalog, članom 46a. stav 3. ovog zakonika predviđeno je da se, na zahtjev osuđenog, izrečena kazna zatvora koja ne prelazi jednu godinu dana, zamijeni novčanom kaznom, shodno odredbama člana 50. st. 2. i 3. ovog zakona, kojima je propisan način izvršenja novčane kazne.  

Uzimajući u obzir prikazane relevantne odredbe Ustava i Zakonika, Sud je ocijenio da je propisivanjem iz osporene norme Krivičnog zakonika Republike Srpske došlo do povrede načela vladavine prava iz člana 5. alineja 4. Ustava, koje je jedno od temeljnih načela na kojima počiva ustavno uređenje Republike Srpske. Vladavina prava, kao i princip pravne sigurnosti, kao jedan od njenih osnovnih segmenata, su od krucijalnog značaja za funkcionisanje pravnog poretka i djelotvornost pravosuđa. Ovo ustavno načelo, pored ostalog, sadrži i ustavni zahtjev da zakoni moraju biti opšti i u svojim posljedicama izvjesni i jednaki za sve građane.

U vezi sa navedenim, prilikom ocjenjivanja ustavnosti predmetne zakonske odredbe sa aspekta člana 5. alineja 4. Ustava, Sud je, prije svega, konstatovao da se u konkretnom slučaju radi o imperativnoj zakonskoj normi, prema kojoj je postupajući sud, u svakom pojedinom slučaju, kada lice osuđeno na kaznu zatvora do jedne godine podnese zahtjev, obavezan zamijeniti utvrđenu kaznu zatvora novčanom kaznom. Ovakvo propisivanje, dakle, ne ostavlja dispoziciju sudu da, zavisno od konkretnih okolnosti i činjenica u predmetu, i, u vezi s tim, shodno slobodnom sudijskom uvjerenju postupajućeg sudije, odluči da li će usvojiti takav zahtjev. Prema načelu pravednosti i srazmjernosti iz člana 6. predmetnog zakonika, kazne i druge krivičnopravne sankcije koje se primjenjuju prema učiniocima krivičnih djela treba da odgovaraju prirodi i težini izvršenog krivičnog djela, stepenu krivične odgovornosti, okolnostima pod kojima je djelo izvršeno i ličnosti učinioca. Radi se, dakle, o brojnim objektivnim i subjektivnim elementima koje sud mora uzeti u obzir prilikom odmjeravanja kazne. Ovo načelo, međutim, u cijelosti gubi svoj smisao sadržinom osporene zakonske norme, koja omogućava da se pravosnažna kazna zatvora zamijeni novčanom kaznom, bez uzimanja u obzir elemenata iz člana 6. Zakonika, odnosno samo na osnovu zahtjeva osuđenog lica. 

Kada se ima u vidu sadržaj osporene odredbe, te pravne posljedice koje proizlaze iz njene primjene, nesumnjivo je da se predmetnim normiranjem odstupa od cjelokupnog koncepta krivičnog zakonodavstva uređenog pozitivnom zakonskom regulativom. Odredbama čl. 41. do 51. Krivičnog zakonika Republike Srpske uređena su pitanja krivičnih sankcija i njihove opšte svrhe, vrste kazni, svrha kažnjavanja i uslovi za izricanje pojedinih kazni. Ovaj zakonik, dakle, sistematski razdvaja kazne različite po njihovoj pravnoj prirodi i represivnom djelovanju. Nadalje, Sud smatra da je, u vezi sa navedenim, u konkretnom slučaju bitno naglasiti značaj instituta svrhe kažnjavanja, koja se prema članu 43. ovog zakonika ogleda u sprečavanju učinioca da ubuduće čini krivična djela i njegovo prevaspitanje, u uticaju na druge da ne čine krivična djela i izražavanju društvene osude za krivično djelo, razvijanju i jačanju odgovornosti i svijesti kod građana o opasnosti i štetnosti krivičnih djela i opravdanosti kažnjavanja, te neophodnosti poštovanja zakona. Kada se ima u vidu ovako definisana svrha kažnjavanja od strane zakonodavca, Sud je ocijenio da se u slučaju zamjene kazne zatvora novčanom kaznom na način kako je to propisano osporenom normom dovodi u pitanje realizacija individualizacije kazne, odnosno odredbe predmetnog zakonika koje definišu svrhu kažnjavanja, što je suprotno načelu vladavine prava, jer dovodi do pravne nesigurnosti i pravne neizvjesnosti u primjeni prava.  

Pored navedenog, evidentno je da se davanjem mogućnosti zamjene kazne zatvora novčanom kaznom mijenja izrečena pravosnažna presuda donesena u krivičnom postupku, te se derogiraju odredbe ovog zakonika koje uređuju pitanje ublažavanja kazne. Naime, prema članu 44. st. 1, 2. i 5. predmetnog zakonika, kazna zatvora se može izreći samo kao glavna kazna, novčana kazna se može izreći kao glavna ili sporedna kazna, s tim da se za krivična djela učinjena iz koristoljublja novčana kazna može izreći kao sporedna kazna i kad nije propisana zakonom ili kad je propisano da će se učinilac kazniti kaznom zatvora ili novčanom kaznom, a sud kao glavnu kaznu izrekne kaznu zatvora. Nadalje, članom 53. ovog zakonika propisano je kada se učiniocu može izreći kazna blaža od propisane ili blaža vrsta kazne, te su članom 54. uređene granice ublažavanja kazne, odnosno propisano je kada postoje uslovi za ublažavanje kazne iz člana 53. Zakonika. Prema stavu 2. člana 54. Zakonika, pri odlučivanju u kojoj mjeri će kaznu ublažiti prema pravilima iz stava 1. ovog člana, sud će posebno uzeti u obzir najmanju i najveću mjeru kazne propisane za krivično djelo. Dakle, iz navedenih zakonskih odredaba jasno proizlazi da je zakonodavac predvidio granice ublažavanja kazne unutar propisanog minimuma kazne. Imajući u vidu način na koji je navedenim zakonskim odredbama uređeno pitanje ublažavanja kazne, Sud je ocijenio da osporenim propisivanjem, prema kojem sud samo na osnovu zahtjeva osuđenog lica vrši zamjenu kazne zatvora novčanom kaznom, faktički dolazi do derogacije odredaba člana 54. predmetnog zakonika, odnosno do narušavanja temelja drugih instituta predviđenih Krivičnim zakonikom Republike Srpske. Takvo normiranje je, po ocjeni Suda, suprotno zahtjevima pravne sigurnosti i pravne izvjesnosti, koji su osnovne pravne vrijednosti i sastavne komponente načela vladavine prava iz člana 5. alineja 4. Ustava. 

Pored toga, Sud je ocijenio da osporeno propisivanje nije u saglasnosti ni sa načelom ravnopravnosti i jednakosti građana pred zakonom iz člana 10. Ustava, odnosno da dovodi do diskriminacije građana na osnovu imovinskog stanja. Naime, kako iz predmetne zakonske odredbe proizlazi, osuđeno lice kome je izrečena kazna zatvora u trajanju do godine dana može sudu podnijeti zahtjev da mu se kazna zatvora zamijeni novčanom kaznom, koja se izvršava shodno odredbama člana 50. st. 2. i 3. ovog zakonika, kojima je propisan način izvršenja novčane kazne. Kako je novčana kazna sankcija imovinskog karaktera, ovakvim propisivanjem su, po ocjeni Suda, osuđena lica dobrog materijalnog stanja, koja mogu platiti novčanu kaznu umjesto izdržavanja kazne zatvora, stavljena u privilegovan položaj u odnosu na osuđene koji su lošeg ili slabijeg imovinskog stanja, zbog čega nisu u mogućnosti da traže zamjenu kazne zatvora novčanom kaznom. Osporena odredba, dakle, dovodi do različitog tretiranja osuđenih lica koja se nalaze u istoj pravnoj situaciji, samo po osnovu imovinskog stanja, što, po ocjeni ovog suda, ne predstavlja objektivan i razuman kriterijum za ovakvo propisivanje, te istovremeno, ne ukazuje na postojanje legitimnog cilja za ovakvo razlikovanje. U vezi sa navedenim, kada se ima u vidu da kazna zatvora predstavlja oduzimanje slobode, a da je novčana kazna sankcija imovinske prirode, Sud je utvrdio da su predmetnim normiranjem narušene garancije ravnopravnosti, jednakosti građana pred zakonom i uživanja jednake pravne zaštite iz člana 10. Ustava i to po osnovu imovinskog stanja osuđenog lica. 

Kako je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud je, na osnovu člana 40. stav 5. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske, o ustavnosti osporene zakonske odredbe odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.

Na osnovu Rješenja broj SU-540/22 od 21. decembra 2022. godine, sudija Ustavnog suda Republike Srpske prof. dr Ivanka Marković se izuzima iz odlučivanja u ovom predmetu.

Na osnovu izloženog, Sud je odlučio kao u izreci ove odluke.

Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i  sudije: Vojin Bojanić, Svetlana Brković, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Radomir V. Lukić, prof. dr Darko Radić i akademik prof. dr Snežana Savić.

                                                                                                              PREDSJEDNIK

                                                                                                             USTAVNOG SUDA

                                                                                                            Mr Džerard Selman

     Broj: U- 77/24

     24. septembar 2025. godine