Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 40. stav 5. i člana 61. stav 1. tačka g) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 27. marta 2019. godine,  d o n i o   je

R J E Š E Nj E

Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti  člana 114. stav 1. tačka 2. Zakona o osnovnom vaspitanju i obrazovanju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 44/17 i 31/18), u dijelu koji glasi „ ... ukoliko ne iziskuje dodatne troškove prevoza“.

O b r a z l o ž e nj e

Verica Vučković i Vinko Lučar iz Previje, opština Ribnik, dali su posebne, identične, inicijative Ustavnom sudu Republike Srpske (u daljem tekstu: Sud) za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti člana 114. stav 1. tačka 2. Zakona o osnovnom vaspitanju i obrazovanju („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 44/17), u dijelu koji glasi „ ... ukoliko ne iziskuje dodatne troškove prevoza“ (u inicijativama pogrešno navedeno: „ ... ako to ne iziskuje dodatne troškove prevoza“).

 Davaoci inicijativa ističu da su, suprotno članu 14. stav 2. Ustava, nastavnici koji su upućeni na rad u drugu školu prisiljeni da potpišu izjavu kojom se odriču prava na potraživanje troškova prevoza od poslodavca kod kojeg su upućeni na rad. Na ovaj način pomenutoj kategorija nastavnika se, praktično, ne priznaje pravo na nadoknadu stvarnih troškova prevoza, zbog čega su, suprotno članu 10. Ustava, u neravnopravnom položaju u odnosu na ostale nastavnike. Dodatno, davaoci inicijativa su mišljenja da je osporeno propisivanje u suprotnosti i sa članom 12. stav 1. tačka 1, članom 132. stav 1. tačka 2. i članom 173. stav 5. Zakona o radu, te članom 21. Zakona o platama zaposlenih u oblasti prosvjete i kulture Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 31/14 i 116/16), kao i članom 29. stav 2. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti obrazovanja i kulture Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 70/16).   

Saglasno članu 9. st. 1. i 3. Poslovnika o radu Ustavnog suda Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 114/12, 29/13 i 90/14), Sud je rješenjem broj U-33/18 od 27. februara 2019. godine odlučio da spoji postupke po inicijativama br. U-33/18 i U-20/19, te da vodi jedinstven postupak pod brojem U-33/18.

Narodna skupština Republike Srpske je Sudu dostavila odgovor u kome su navodi iz inicijative ocijenjeni kao neosnovani. Osporenim propisivanjem osigurano je da će se prilikom razmatranja kandidata koji su tehnološki višak i njihovog raspoređivanja voditi računa da se ne stvaraju dodatni troškovi koji opterećuju budžet Republike, odnosno jedinice loklane samouprave. Takođe, ističe se da odredbom člana 114. stav 1. tačka 2. nije propisana obaveza potpisivanja izjave o odricanju od nadoknade troškova prevoza, zbog čega su neosnovani navodi iz inicijative prema kojima je, u ovom kontekstu, povrijeđen član 14. stav 2. Ustava. Navodi se da se u konkretnom slučaju ne radi ni o povredi člana 10. Ustava, jer su sva lica koja se nalaze u istoj pravnoj situaciji na isti način tretirana. Pored toga, navodi se da je zakonodavac, rukovodeći se razlozima cjelishodnosti i zaštite opšteg interesa, donio osporeni Zakon kojim je obezbijeđeno ostvarivanje prava iz oblasti osnovnog vaspitanja i obrazovanja, pri čemu je ostao u granicama svojih ustavnih ovlašćenja. Takođe smatraju da moguće drugačije uređenje predmetne materije nije ustavnopravno relevantno, te da je nezadovoljstvo određenim zakonskim rješenjem izraz subjektivnog stava davalaca inicijative, pa ne može biti predmet ocjene ustavnosti. Pored ovoga, u vezi sa prijedlozima kojima se inicijativom sugeriše međusobna neusklađenost zakona, u odgovoru se ukazuje na nenadležnost Suda da, u skladu sa članom 115. Ustava, postupa u ovom kontekstu. 

    Članom 114. stav 1. tačka 2. Zakona o osnovnom vaspitanju i obrazovanju („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 44/17 i 31/18) (u daljem tekstu: Zakon) je propisano da je, prije raspisivanja konkursa za popunu upražnjenog radnog mjesta za radnike iz člana 113. stav 1. ovog zakona, sa punim ili nepunim radnim vremenom, direktor dužan rasporediti nastavnika škole sa područja aktiva direktora za čijim radom je djelimično ili potpuno prestala potreba u drugoj školi, ukoliko ne iziskuje dodatne troškove prevoza.

U postupku ocjenjivanja ustavnosti osporenih odredaba Zakona Sud je imao u vidu da je Ustavom Republike Srpske utvrđeno: da su građani Republike ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, da su jednaki pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko i drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo (član 10), da je zabranjeno i kažnjivo svako iznuđivanje priznanja i izjava (član 14. stav 2), da svako ima pravo na rad i slobodu rada, te da je svako slobodan u izboru zanimanja i zaposlenja i da mu je pod jednakim uslovima dostupno radno mjesto i funkcija (član 39. st. 1. i 2), da Republika uređuje i obezbjeđuje sistem javnih službi, te, između ostalog, radne odnose i zapošljavanje (tač. 11. i 12. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske kojim je zamijenjen član 68. Ustava).

Pored toga, Sud je imao u vidu da je članom 113. stav 1. Zakona propisano da direktor raspisuje javni konkurs za upražnjeno radno mjesto nastavnika, stručnog saradnika, sekretara i računovođe obavezno posredstvom Zavoda za zapošljavanje Republike Srpske.

Saglasno navedenim ustavnim ovlašćenjima Zakonom je uređena djelatnost osnovnog vaspitanja i obrazovanja kao dijela jedinstvenog vaspitno-obrazovnog sistema Republike Srpske, osnivanje i prestanak rada ustanova osnovnog vaspitanja i obrazovanja, prava, obaveze, dužnosti i odgovornosti učenika, roditelja i zaposlenih u školi, nastavni planovi i programi, upravljanje i rukovođenje školom, obezbjeđivanje sredstava, vrednovanje kvaliteta vaspitno-obrazovnog rada, nadzor nad radom škole, priznavanje svjedočanstava, te evidencija i javne isprave.

Imajući u vidu da Republika uređuje i obezbjeđuje sistem u oblasti obrazovanja, te da je osnovno obrazovanje djelatnost od opšteg društvenog interesa, Sud je utvrdio da je zakonodavac bio ovlašćen da nepostojanjem dodatnih troškova prevoza, uslovi obavezu direktora da na upražnjeno radno mjesto nastavnika, prije raspisivanja konkursa za popunu ovog radnog mjesta¸ rasporedi nastavnika škole sa područja aktiva direktora za čijim radom je djelimično ili potpuno prestala potreba u drugoj školi. Prema ocjeni Suda, zakonodavac je propisujući na ovaj način obezbijedio ravnotežu između interesa nastavnika za čijim je radom djelimično ili potpuno prestala potreba i društvenog interesa koji podrazumijeva očuvanje planiranog budžetskog okvira. Nadalje, prema stanovištu Suda, osporeno propisivanje se, saglasno članu 10. Ustava, na jednak način odnosi na sva lica koja se nalaze u istim ili sličnim pravnim situacijama, čime su stvorene pretpostavke za njihov ravnopravan tretman u praksi. Pitanja pravičnosti, opravdanosti i cjelishodnosti ovakvog zakonskog rješenja ne spadaju u nadležnost Suda koja je utvrđena članom  115. Ustava.

Nadalje, Sud je utvrdio da član 114. stav 1. tačka 2. Zakona ne propisuje ovlašćenje poslodavcu da od nastavnika zahtijeva izjavu kojom se odriču prava na potraživanje troškova prevoza, niti su ova lica obavezana na davanje predmetne izjave. S obzirom na izloženo, Sud je ocijenio da se osporena zakonska odredba ne može dovesti u vezu sa garancijama iz člana 14. stav 2. Ustava, zbog čega nisu osnovani navodi iz inicijative prema kojima je propisivanjem iz člana 114. stav 1. tačka 2. Zakona povrijeđen predmetni ustavni princip. U skladu sa članom 115. Ustava, Sud nije ovlašćen za cijeni eventualnu zloupotrebu u primjeni osporene zakonske odredbe u pojedinačnim slučajevima.

Isto tako, prema članu 115. Ustava, Sud nije ovlašćen da cijeni međusobnu saglasnost opštih akata iste pravne snage, niti saglasnost hijerarhijski viših sa hijerarhijski nižim opštim aktima, te tako ni saglasnost osporene zakonske odredbe sa članom 12. stav 1. tačka 1, članom 132. stav 1. tačka 2. i članom 173. stav 5. Zakona o radu („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 1/16 i 66/18), te članom 21. Zakona o platama zaposlenih u oblasti prosvjete i kulture Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 31/14 i 116/16), kao i članom 29. stav 2. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u oblasti obrazovanja i kulture Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 70/16).  

Kako je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i  prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud  je, na osnovu člana 40. stav 5.  Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske, odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.

            Na osnovu izloženog  odlučeno je kao u izreci ovog rješenja.

Ovo rješenje Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, Irena Mojović, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić.