Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 37. stav 1. tačka g), 40. stav 5. i člana 61. stav 1. tačke g) i d) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske (''Službeni glasnik Republike Srpske'' br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 27. juna 2018. godine, d o n i o  je

 R J E Š E Nj E

      Ne prihvata se inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti člana 163. i člana 168. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 134/11, 82/13 i 103/15) u dijelu koji glasi "... odnosno kojim je utvrđena preplata novčanog primanja."

       Ne prihvata se inicijativa za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti člana 161. tačka v) Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 134/11, 82/13 i 103/15).

O b r a z l o ž e nj e

       Aleksa Prole i Arsenije Baltić iz Banje Luke dali su Ustavnom sudu Republike Srpske inicijativu za pokretanje postupka za ocjenjivanje ustavnosti člana 161. tačka v), člana 163. i člana 168. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 134/11, 82/13 i 103/15) u dijelu koji glasi "... odnosno kojim je utvrđena preplata novčanog primanja." U pogledu osporenog člana 161. tačka v) ovog zakona u inicijativi se iznosi stav da propisivanje obaveze vraćanja primljenog iznosa na ime penzije koji je preplaćen, a da se pri tome ne uzima u obzir činjenica da je isplata na teret Fonda PIO izvršena na osnovu rješenja tog fonda iz kojeg proizlazi stečeno pravo, predstavlja povredu načela vladavine prava iz člana 5. Ustava Republike Srpske. Davaoci inicijative, naime, smatraju da savjesno lice koje je dalo tačne i istinite podatke prilikom utvrđivanja visine penzije od strane Fonda, ne bi trebalo da bude obavezano da vraća preplaćeni iznos, jer je to posljedica isključivo propuštanja, odnosno nepravilnog rada Fonda PIO. Osporavajući član 163. predmetnog zakona, u inicijativi se ukazuje na povredu prava na imovinu iz člana 1. Protokola broj 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, u vezi sa pravom na pravično suđenje iz člana 6. ove konvencije. Ova zakonska odredba, po mišljenju davalaca inicijative, omogućava Fondu PIO da rješenjem odredi izvršenje radi naplate preplaćenog iznosa penzije prije nego što je korisnik penzije mogao da pristupi sudu i ospori navodnu preplatu. Na ovaj način je, kako se navodi, povrijeđeno pravo korisnika penzije na pristup sudu, jer se određuje izvršenje njegove navodne građanske obaveze prije nego što je ista utvrđena pred sudom. Pri tome inicijatori ukazuju na to da tužba u upravnom sporu ne odlaže izvršenje konačnog rješenja Fonda PIO kojim je određena obustava isplate dijela penzije, te ova tužba, stoga, ne predstavlja efikasan pravni lijek u smislu člana 13. Konvencije. U pogledu osporenog dijela člana 168. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, u inicijativi se iznosi mišljenje da ova norma dovodi do pravne nesigurnosti i povrede principa vladavine prava iz člana 5. Ustava, jer nije propisano u kojem roku Fond PIO može da donese rješenje kojim će utvrditi preplatu novčanog primanja po osnovu penzije. Kako se ističe, ovo se posebno odnosi na savjesna lica, koja su penziju ostvarila dajući Fondu potpune i istinite relevantne podatke prilikom utvrđivanja ovog prava. Po mišljenju davalaca inicijative, ova odredba je i diskriminatorna, jer ne stavlja u ravnopravan položaj potraživanja Fonda PIO u odnosu na potraživanja korisnika penzije u slučaju kada je korisniku penzije utvrđen niži iznos penzije od onog koji mu po zakonu pripada. 

         Narodna skupština Republike Srpske nije dostavila odgovor na navode iz inicijative.

       Osporenim odredbama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 134/11, 82/13 i 103/15) propisano je: da je lice kome je na teret Fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje izvršena isplata na koju nije imao pravo po zakonu obavezno da vrati Fondu primljeni iznos ako je primilo novčani iznos veći od iznosa koji mu pripada po zakonu (član 161. tačka v), da ako je lice iz člana 161. ovog zakona korisnik penzije, Fond rješenjem može odrediti da preplaćeni iznos bude nadoknađen obustavom do trećine mjesečnog iznosa penzije, sve dok se na taj način ne izmiri preplaćeni iznos (član 163), te da rokovi zastarjelosti potraživanja naknade štete u slučajevima iz ovog zakona počinju teći od dana kada je u upravnom postupku postalo konačno rješenje kojim je priznato pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja, odnosno kojim je utvrđena preplata novčanog potraživanja (član 168). 

    Razmatrajući predmetnu inicijativu, Sud je konstatovao da Rješenjem ovog suda broj  U-121/16 od 20. decembra 2017. godine nije prihvaćena inicijativa za ocjenjivanje ustavnosti člana 161. tačka v) Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 134/11, 82/13 i 103/15), jer je Sud ocijenio da je ova norma u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske. Zbog toga,  na osnovu člana 37. stav 1. tačka g) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske, Sud nije prihvatio inicijativu za ocjenjivanje ustavnosti člana 161. tačka v) osporenog zakona, jer je već odlučio o istoj pravnoj stvari.

U postupku ocjenjivanja ustavnosti člana 163. i u osporenom dijelu člana 168. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, Sud je imao u vidu da je tačkama 5, 6, 12. i 18. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je zamijenjen član 68. Ustava, utvrđeno da Republika uređuje i obezbjeđuje, između ostalog, ostvarivanje i zaštitu ljudskih prava i sloboda, obligacione odnose, socijalno osiguranje i druge oblike socijalne zaštite, kao i druge odnose od interesa za Republiku, u skladu sa Ustavom. Pored toga, Sud je uzeo u obzir i odredbu člana 5. alineja 4. Ustava, prema kojoj se ustavno uređenje Republike temelji na vladavini prava.

  Odredbom člana 1. Protokola broj 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, u odnosu na koju, između ostalog, davaoci inicijative traže ocjenu osporenih zakonskih normi, utvrđeno je da svako fizičko lice i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine, da niko ne može biti lišen imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava, te da prethodne odredbe ni na koji način ne utiču na pravo države da primjenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbijedila naplatu poreza i drugih dažbina ili kazni. Prema članu 3. i članu 6. stav 1. ove konvencije, na koje se takođe ukazuje u inicijativi, niko neće biti podvrgnut torturi, nehumanom ili ponižavajućem postupku ili kažnjavanju, a prilikom utvrđivanja građanskih prava i obaveza ili osnovanosti bilo kakave krivične optužbe protiv njega, svako ima pravo na pravično suđenje i javnu raspravu u razumnom roku pred nezavisnim i nepristrasnim i zakonom ustanovljenim sudom.  

   Pored navedenog, Sud je takođe uzeo u obzir da je Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 134/11, 82/13 i 103/15) uređeno obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje na osnovu međugeneracijske solidarnosti i dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje za lica koja nisu obavezno osigurana po ovom zakonu, kao i prava i obaveze po ovom zakonu (član 1), propisano je da se obaveznim i dobrovoljnim osiguranjem, na načelima uzajamnosti i solidarnosti, osiguranicima obezbjeđuju prava u slučaju starosti i invalidsnosti, a u slučaju smrti osiguranika, odnosno korisnika penzije, pravo se obezbjeđuje članovima njihovih porodica (član 2), da se naknada štete pričinjene Fondu, kao i povrat novčanih primanja iz penzijskog i invalidskog osiguranja isplaćenih bez pravnog osnova vrši po propisima koji uređuju obligacione odnose, ako ovim zakonom nije drugačije propisano (član 160), te da u slučaju iz člana 161. ovog zakona Fond donosi rješenje o utvrđivanju preplaćenog iznosa novčanog primanja, u kome navodi visinu preplaćenog iznosa, rokove i način za vraćanje (član 162).

    Imajući u vidu navedeno, Sud je ocijenio da propisivanjem iz člana 163. i u osporenom dijelu člana 168. predmetnog zakona nije došlo do povrede garancija o zaštiti imovinskih prava, na koje se ukazuje u inicijativi. Naime, članom 163. ovog zakona određen je mogući način izvršenja obaveze utvrđene članom 161. Zakona, odnosno vraćanja novčanog iznosa penzije koji je preplaćen i koji korisniku ne pripada po zakonu. Ovakvo propisivanje je, po ocjeni Suda, odraz cjelishodne procjene zakonodavca u regulisanju predmetnih pravnih odnosa i ne dovodi u pitanje garancije iz člana 1. Protokola broj 1. uz Evropsku konvenciju. Kao što je već istaknuto, preplaćeni iznos penzije koji je prema osporenoj odredbi člana 163. Zakona korisnik u obavezi da vrati Fondu PIO stečen je bez zakonskog osnova i predstavlja neosnovano bogaćenje korisnika, zbog čega se u takvim okolnostima ne može smatrati imovinom u kontekstu člana 1. Protokola broj 1. uz Konvenciju i ne podliježe zaštiti u tom smislu. Pored toga, ovom zakonskom normom nisu narušene ni garancije o pristupu sudu iz člana 6. stav 1. Evropske konvencije, kako to smatraju inicijatori, s obzirom na to da je članom 162. ovog zakona propisano da Fond PIO u slučaju iz člana 161. donosi rješenje o utvrđivanju preplaćenog iznosa novčanog primanja, u kojem navodi visinu tog iznosa, rokove i način vraćanja, iz čega jasno proizlazi mogućnost pobijanja ovog rješenja u upravnom postupku i upravnom sporu, odnosno korišćenje svih zakonom predviđenih pravnih sredstava. Isto tako, Sud je mišljenja da se ova zakonska norma, s obzirom na njen sadržaj, ne može dovesti u vezu sa zabranom torture, nehumanog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja kako je to garantovano članom 3. Evropske konvencije, a na koji se takođe ukazuje u inicijativi.  

U pogledu osporenog dijela člana 168. predmetnog zakona Sud je ocijenio da ovakvim normiranjem nije narušena pravna sigurnost kao segment principa vladavine prava iz člana 5. alineja 4. Ustava, kako to smatraju davaoci inicijative. Naprotiv, propisivanje da rok zastarjelosti potraživanja počinje teći od dana kada je u upravnom postupku postalo konačno rješenje kojim je utvrđena preplata novčanog primanja, dakle kada je Fond PIO kao povjerilac u mogućnosti da traži vraćanje neosnovano isplaćenog, po ocjeni Suda, upravo je u funkciji obezbjeđivanja pravne sigurnosti i vladavine prava. Sud ukazuje na to da je ustavno ovlašćenje zakonodavca da uređuje i obezbjeđuje obligacione odnose, te je ocijenio da je zakonodavac u okviru ovog ovlašćenja realizaciju potraživanja iz obligacionih odnosa podvrgnuo određenim rokovima kako bi osigurao ostvarivanje principa pravne sigurnosti.

  Pored toga, po ocjeni Suda, neosnovani su navodi inicijative da je odredba člana 168. ovog zakona diskriminatorna, jer ne stavlja u ravnopravan položaj potraživanja Fonda PIO u odnosu na potraživanja korisnika penzije. Radi se, naime, o različitim subjektima koji se ne nalaze u istim pravnim situacijama, tako da se ne može vršiti njihovo poređenje sa aspekta moguće diskriminacije prilikom ostvarivanja prava u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja. U vezi s tim, Sud ukazuje na to da ustavno načelo zabrane diskriminacije ne podrazumijeva ravnopravnost i jednakost u apsolutnom smislu, već garantuje jednak tretman subjekata koji se nalaze u istim  ili istovrsnim okolnostima prilikom realizacije određenih prava i obaveza.        

    S obzirom na to da je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje, Sud je, na osnovu člana 40. stav 5. Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske, o ustavnosti osporenih odredaba Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju odlučio bez donošenja rješenja o pokretanju postupka.

     Na osnovu izloženog odlučeno je kao u izreci ovog rješenja.

     Ovo rješenje Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić.