Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske, člana 60. stav 1. tačke a) i d) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske (''Službeni glasnik Republike Srpske'' br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj 28. novembra 2018. godine, d o n i o  je

 O D L U K U

        Utvrđuje se da član 20. tačka 1, član 33. stav 1. i član 38. stav 2. Zakona o notarima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 86/04, 2/05, 74/05, 76/05, 91/06, 37/07, 50/10, 78/11, 20/14 i 68/17) nisu u saglasnosti sa Ustavom Republike Srspke.

       Odbija se prijedlog za utvrđivanje neustavnosti člana 3. stav 2, člana 20. tačka 6, člana 25. st. 1. tačka 2, člana 28. stav 1. tač. 3. i 4, člana 34. stav 2, člana 35. stav 7. i člana 36. stav 2. Zakona o notarima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 86/04, 2/05, 74/05, 76/05, 91/06, 37/07, 50/10, 78/11, 20/14 i 68/17) i neustavnosti i nezakonitosti Pravilnika o izboru notarskih pomoćnika ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 101/17).

O b r a z l o ž e nj e

         Notarska komora Republike Srpske podnijela je Ustavnom sudu Republike Srpske prijedlog za ocjenjivanje ustavnosti člana 3. stav 2, člana 20. tačke 1. i 6, člana 25. stav 1. tačka 2, člana 28. stav 1. tačke 3. i 4, člana 33. stav 1, člana 34. stav 2, člana 35. stav 7, člana 36. stav 2. i člana 38. stav 2. Zakona o notarima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 86/04, 2/05, 74/05, 76/05, 91/06, 37/07, 50/10, 78/11, 20/14 i 68/17) i ustavnosti i zakonitosti Pravilnika o izboru notarskih pomoćnika ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 101/17), koji je donio ministar pravde u Vladi Republike Srpske. Iako su u prijedlogu kao osporeni označeni član 3. i član 33. ovog zakona u cijelosti, iz obrazloženja predlagača koje se odnosi na povredu Ustava ovim normama jasno proizlazi da se u suštini osporava samo stav 2. člana 3. i stav 1. člana 33. U prijedlogu se navodi da odredbe člana 3. stav 2. i člana 25. stav 1. tačka 2. ovog zakona, koje propisuju gornju starosna granicu za prestanak vršenja službe notara ‒ nisu u saglasnosti sa članom 5. al. 1. i 5, članom 10, članom 33, članom 50, članom 54, članom 61. i članom 127. Ustava Republike Srpske. Predlagač, naime, ukazuje da je Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o vanparničnom postupku ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 91/16) notaru povjereno vođenje ostavinskog postupka, te je propisano da se na notara, kao povjerenika suda, shodno primjenjuju pravila postupka, pravila o izuzeću, dostava pismena, pružanje pravne pomoći, kao i ostala pravila koja važe za sud u vršenju tih poslova. Dakle, na notara je, kako se ističe, preneseno obavljanje dijela poslova iz sudske nadležnosti, tako da gornja starosna granica od 70 godina, koja je Zakonom o sudovima određena za obavljanje funkcije sudija, treba biti primijenjena i na notare. Iz tog razloga, po mišljenju predlagača, notari kao nosioci javne službe kojima je prenesen dio sudske nadležnosti trebaju biti izjednačeni u pogledu ovog uslova sa ostalim nosiocima pravosudnih funkcija. Stoga, kao se navodi, osporeno propisivanje koje određuje 65 godina života kao gornju starosnu granicu za obavljanje službe notara dovodi do diskriminacije notara u odnosu na nosioce sudijske i tužilačke funkcije, te njihove neravnopravnosti u slobodama, pravima i dužnostima i nejednakosti pred zakonom. Takođe se iznosi stav da je osporeno zakonsko rješenje suprotno i garancijama o jednakosti svih oblika svojine, minimumu socijalne sigurnosti i funkcionisanju javnih službi u skladu sa zakonom, pravu na rad i slobodi rada, o pravu građana da učestvuju u obavljanju javnih poslova i pod jednakim uslovima budu primljeni u javnu službu. Nadalje, predlagač smatra da je osporeni član 20. tač. 1. i 6. predmetnog zakona suprotan članu 39. Ustava, koji garantuje pravo na rad i slobodu rada, te da ograničavajući faktori iz ove odredbe ne doprinose razvoju službe. Isto tako, mišljenja je da je diskriminirajuća odredba prema kojoj samo državljanin Republike Srpske može biti notar, kada se ima u vidu da je entitetski državljanin  istovremeno i državljanin Bosne i Hercegovine. U pogledu norme iz člana 20. tačka 6. predlagač navodi da se radi o normi koju je zakonodavac kreirao ekstenzivnim, neodređenim i proizvoljnim spajanjem različitih krivičnih djela i kazni koje su izrečene, ili mogu biti izrečene, bez kriterijuma stvarne društvene opasnosti krivičnog djela i učinioca i uporišta u obavezujućim odredbama krivičnog zakonodavstva. Osporenim propisivanjem se, kako se dalje navodi, izgubio kriterijum srazmjernosti u ograničenju ustavnih prava na rad za potrebe konkretnog zakona. Kako bi potkrijepio svoje tvrdnje, predlagač vrši poređenje zakonsih rješenja iz Zakona o krivičnom postupku i osporenog zakona, te zaključije da je samo Zakon o krivičnom postupku osnov za ustavna ograničenja. U odnosu na osporeni član 28. stav 1. tačke 3. i 4. u prijedlogu se navodi da je ovakvo propisivanje u suprotnosti sa članom 20. stav 2. Ustava, koji utvrđuje da niko ne može biti smatran krivim za krivično djelo dok to ne bude utvrđeno pravosnažnom sudskom odlukom. Privremenim udaljavanjem iz službe u fazi kada je potvrđena optužnica za krivično djelo, po mišljnju predlagača, krši se pretpostavka nevinosti koja optuženog štiti tokom čitavog krivičnog postupka do njegovog okončanja i eventualnog utvrđenja krivične odgovornosti. Obrazlažući prijedlog u pogledu članova 33, člana 34. stav 2, člana 35. stav 7, člana 36. stav 2. i člana 38. stav 2. ovog zakona predlagač navodi da je propisivanje iz ovih normi suprotno čl. 5, 10, 33, 39, 43, 50, 52, 61, 68. i 97. Ustava. Osporenim odredbama je, kako se ističe, propisana obaveza zapošljavanja notarskog pomoćnika bez mišljenja notara i bez učešća Notarske komore čiji je notar član, čime se ograničava samostalnost notarske službe, ugrožava njen opstanak, kao i socijalna sigurnost notara. Predlagač smatra da je nerealan i nepouzdan propisani kriterijum od jednog notarskog pomoćnika na 1000 sačinjenih notarskih isprava, te da se na taj način ne može sagledati stvarna potreba za notarskim pomoćnicima. Iznosi stav da se ovakvim normiranjem služba notara, kao javna služba koja se obavlja privatnim sredstvima, svodi na administrativnu službu u nadležnosti Ministarstva pravde, a notar na činovnika, jer se ne traži njegova saglasnost za izbor notarskog pomoćnika, čime se imovina notara protivustavno iskorištava. Predlagač takođe smatra da predmetno propisivanje ograničava slobodu odlučivanja poslodavca o potrebi za radnom snagom prema obimu posla i mogućnostima finansiranja, što je suprotno članu 5. tač. 1. i 4. Ustava, te da dovodi u neravnopravan položaj notare u odnosu na rukovodioce u drugim javnim službama koji ne posluju privatnim sredstvima. Mišljenja je da osporena odredba člana 35. stav 7. nije u saglasnosti sa članom 97. Ustava, kojim su utvrđena ovlašćenja ministarstava, odnosno da se pravilnikom Ministarstva pravde ne može uređivati zakonska materija u koju spada postupak izbora notarskog pomoćnika. Posebno ukazuje na normu člana 38. stav 2. ovog zakona, kojom je propisan način određivanja plate notarskog pomoćnika, ističući da je ovakvo propisivanje suprotno članu 50. Ustava, koji garantuje ravnopravnost svih oblika svojine i slobodu privređivanja, te samostalnost u sticanju i raspodjeli dobiti. Smatra da je ovom odredbom povrijeđeno i pravo na imovinu notara, jer se voljom zakonodavca uzima, odnosno uzurpira prihod u visini koju zakon određuje, a koji je stečen privatnim sredstvima i privatnim oblikom privređivanja.

       U pogledu osporenog Pravilnika o izboru notarskih pomoćnika u prijedlogu se navodi da ovaj opšti akt nije zakonit sa aspekta osnova za njegovo donošenje. Predlagač, naime, ukazuje na to da član 98. Zakona o notarima, koji uređuje pitanje donošenja sprovedbenih propisa od strane ministra pravde, ne sadrži ovlašćenje ovog ministra za donošenje predmetnog pravilnika.      

         U odgovoru na prijedlog koji je u odnosu na Zakon o notarima dostavila Narodna skupština Republike Srpske navodi se da predlagač na nepotpun način tumači odredbe Ustava Republike Srpske, pa tako i odredbu koja jemči ravnopravnost građana. Ukazuje se na to da se u prijedlogu vrši poređenje osporenih zakonskih rješenja sa sličnim rješenjima u drugom entitetu i drugim susjednim državama, koja rješenja mu, kako smatra donosilac ovog zakona, više odgovaraju. U prijedlogu se takođe porede prava na rad i status notara sa pravima sudija i tužilaca, što je po mišljenju Narodne skupštine, pogrešno, jer se radi o poređenju različitih subjekata prava, sa različitim pravnim, profesionalnim i stručnim statusom. Nadalje, u odgovoru se ističe da osporenim zakonskim normama iz člana 20. stav 1. tač. 1. i 6. nisu narušene garancije iz člana 39. Ustava, jer ove odredbe daju mogućnost svim građanima Republike Srpske da ravnopravno i bez diskriminacije konkurišu za obavljanje službe notara, pod jednakim uslovima. Pošto je, kako se dalje navodi, jedno od osnovnih obilježja obavljanja službe notara moral,  integritet i postupanje u skladu sa Ustavom, zakonom, javnim poretkom i dobrim običajima, osporenim zakonom su jasno i taksativno pobrojana određena krivična djela koja su prepreka za obavljanje ove službe. Notar, naime, treba da bude dostojan poštovanja i povjerenja koje uživa služba notara, tako da istu mogu obavljati samo lica koja su po svojim ljudskim i radnim kvalitetima dostojni ugleda ove službe. Ove odredbe, kako se ističe, ne dovode do povrede prava na rad notara, već imaju preventivnu ulogu kako bi se spriječio nastanak štete ukoliko postoji bojazan za to. U osporenim zakonskim normama koje se odnose na notarske pomoćnike zakonodavac je, kako se u odgovoru navodi, vodio računa o svrsi i potrebi njihovog angažmana, odnosno da notraski pomoćnik može pod nadzorom notara obavljati sve poslove za koje je po zakonu ovlašćen notar, osim da lično potpisuje notarske isprave. Donosilac ovog zakona smatra da norme koje se odnose na način utvrđivanje potrebe za notarskim pomoćnicima, kao i na njihov položaj i status u notarskoj kancelariji nisu suprotne Ustavu, te da moguće drugačije uređenje predmetne materije nije ustavnopravno relevantno, odnosno da, samo po sebi, ne podrazumijeva da je pozitivno zakonodavstvo nesaglasno Ustavu.

      Ministarstvo pravde, kao donosilac osporenog pravilnika, dostavilo je odgovor na navode prijedloga u pogledu ovog akta. U odgovoru se navodi da je pravni osnov za donošenje ovog pravilnika član 35. stav 7. Zakona o notarima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 86/04, 2/05, 74/05, 76/05, 91/06, 37/07, 50/10, 78/11, 20/14 i 68/17) i član 82. stav 2. Zakona o republičkoj upravi („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 118/08, 11/09, 74/10, 86/10, 24/12, 121/12, 15/16 i 57/16) a ne član 98. Zakona o notarima, kako to predlagač pogrešno navodi. Kako se ističe, postupak izbora i imenovanja notarski pomoćnika je propisan članovima 33, 34. i 35. Zakona o notarima, i to tako što su obuhvaćeni svi bitni elementi tog postupka. Osporenim Pravilnikom o izboru notarskih pomoćnika su detaljno razrađene zakonske odredbe koje se odnose na postupak i izbor notarskog pomoćnika, što, kako se navodi, jeste materija podzakoskog akta, tako da donošenjem ovog pravilnika nisu narušena načela ustavnosti i zakonitosti.    

       Osporenim odredbama Zakona o notarima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 86/04, 2/05, 74/05, 76/05, 91/06, 37/07, 50/10, 78/11, 20/14 i 68/17) propisano je: da notar može svoju službu vršiti do navršenih 65 godina života, ukoliko ne nastupe razlozi za prijevremeni prestanak službe prema članu 25. stav 1. tač. 1. i 3. do 6. ili za razrješenje prema članu 26. ovog zakona (član 3. stav 2), da za notara može biti imenovano samo lice koje kumulativno ispunjava uslove: da je državljanin Republike Srpske (član 20. tačka 1) te da nije osuđeno za krivično djelo protiv čovječnosti i vrijednosti zaštićenih međunarodnim pravom ili osuđeno za drugo krivično djelo na kaznu zatvora od najmanje šest mjeseci ili za krivično djelo za koje je propisana kazna zatvora u trajanju od pet godina ili teža kazna, koje u vrijeme imenovanja još nije brisano iz kaznene evidencije koju vodi nadležni organ i protiv koga nije potvrđena optužnica za ta krivična djela (član 20. tačka 6), da služba notara prestaje navršenjem 65 godina života (član 25. stav 1. tačka 2), da notar može biti privremeno udaljen iz službe ako je protiv njega potvrđena optužnica za krivično djelo ili ako je u krivičnom postupku protiv notara izrečena mjera bezbjednosti zabrana obavljanja službe notara, a odluka o tome još nije postala pravosnažna (član 28. stav 1. tač. 3. i 4), da broj notarskih pomoćnika u jednoj notarskoj kancelariji određuje ministar prema broju notarskih isparava sačinjenih od strane notara iz te notarske kancelarije tokom jedne poslovne godine, ali najmanje jedan notarski pomoćnik na svakih 1000 sačinjenih notarskih isprava (član 33. stav 1), da konkurs za izbor notarskog pomoćnika organizuje i sprovodi Ministarstvo pravde, ukoliko su za to ispunjeni uslovi iz člana 33. stav 1. ovog zakona, a to se utvrđuje nakon prijema godišnjih izvještaja o službenoj djelatnosti notara (član 34. stav 2), da se postupak izbora notarskog pomoćnika detaljnije reguliše pravilnikom koji donosi ministar pravde (član 35. stav 7), da status notarskog pomoćnika prestaje imenovanjem za notara ili otkazom ugovora o radu od strane Notarske komore, a ugovor o radu se može raskinuti na lični zahtjev notarskog pomoćnika (član 36. stav 2), da će Notarska komora svojim aktom utvrditi mjerila za platu notarskog pomoćnika, ali ista ne može biti niža od plate višeg stručnog saradnika zaposlenog u organima državne uprave (član 38. stav 2).

       Pravilnik o izboru notarskih pomoćnika ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 101/17) donio je ministar pravde na osnovu člana 35. stav 7. Zakona o notarima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 86/04, 2/05, 74/05, 76/05, 91/06, 37/07, 50/10, 78/11, 20/14 i 68/17) i člana 82. stav 2. Zakona o republičkoj upravi („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 118/08, 11/09, 74/10, 86/10, 24/12, 121/12, 15/16 i 57/16). Ovim pravilnikom propisani su postupak i način izbora notarskih pomoćnika i druga pitanja koja su od značaja za izbor notarskih pomoćnika.  

U postupku ocjenjivanja ustavnosti osporenih normi Zakona o notarima Sud je imao u vidu da prema odredbama tačaka 11, 12. i 18. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske, kojim je zamijenjen član 68. Ustava, Republika uređuje i obezbjeđuje, pored ostalog, sistem javnih službu, radne odnose, kao i druge odnose od interesa za Republiku, u skladu sa Ustavom.

 Odredbama Ustava u odnosu na koje je predlagač tražio ocjenu ustavnosti predmetnog zakona i pravilnika utvrđeno je: da da se ustavno uređenje Republike temelji na garantovanju i zaštiti ljudskih sloboda i prava u skladu sa međunarodnim standardima i tržišnoj privredi (član 5. tač. 1. i 5), da su građani Republike ravnopravni u slobodama, pravima i dužnostima, jednaki pred zakonom i uživaju istu pravnu zaštitu bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, imovno stanje, političko ili drugo uvjerenje, društveni položaj ili drugo lično svojstvo (član 10), da niko ne može biti smatran krivim za krivično djelo dok to ne bude utvrđeno pravosnažnom sudskom odlukom (član 20. stav 2), da građani imaju pravo da učestvuju u obavljanju javnih poslova i pod jednakim uslovima budu primljeni u javnu službu (član 33), da da svako ima pravo na rad i slobodu rada (član 39. stav 1), da se ekonomsko i socijalno uređenje zasniva na ravnopravnosti svih oblika svojine i slobodnom privređivanju, samostalnosti preduzeća i drugih oblika privređivanja u sticanju i raspodjeli dobiti i slobodnom kretanju robe, rada i kapitala u Republici kao jedinstvenom privrednom prostoru (član 50), da se slobodno preduzetništvo može zakonom ograničiti radi zaštite interesa Republike, čovjekove okoline, zdravlja i bezbjednosti ljudi (član 52. stav 1), da svi oblici svojine imaju jednaku pravnu zaštitu (član 54), da Republika jemči minimum socijalne sigurnosti građana i obezbjeđuje funkcionisanje javnih službi, u skladu sa zakonom (član 61. stav 1), da poslove državne uprave obavljaju ministarstva i drugi republički organi uprave, koji provode zakone i druge propise i opšte akte Narodne skupštine i Vlade, kao i akte predsjednika Republike, rješavaju u upravnim stvarima, vrše upravni nadzor i obavljaju druge upravne poslove utvrđene zakonom (član 97. st. 1. i 2).

Zakonom o notarima zakonodavac je na osnovu ustavnih ovlašćenja, a sa ciljem unapređenja principa zakonitosti i jačanja pravne sigurnosti, uredio organizaciju, ovlašćenja, način rada, notarski ispit, kao i druga pitanja od značaja za rad notara na teritoriji Republike Srpske. Ovim zakonom, između ostalog, propisano je: da je služba notara javna služba koju obavljaju notari, koji su samostalni i nezavisni nosioci te službe, te da je zadatak notara da vrši obradu, ovjeravanje i potvrđivanje javnih isprava, te vrši druge poslove u skladu sa ovim zakonom (član 2. st. 1. i 2), da je notar dužan odgovarajućim mjerama osigurati nezavisno i nepristrasno obavljanje notarske službe, pridržavajući se zabrane učestvovanja u pravnim poslovima u skladu sa ovim zakonom (član 2. stav 3), da je notar dužan svojim ponašanjem u službi i van nje pokazivati da je dostojan poštovanja i povjerenja koje uživa služba notara i izbjegavati svako ponašanje koje proizvodi utisak kršenja obaveza koje su mu zakonom propisane, naročito utisak o zavisnosti i pristrasnosti (član 2. stav 4), da notar obavlja službu isključivo kao zanimanje tokom vremena za koje je imenovan, u skladu sa ovim zakonom i propisima donesenim na osnovu ovog zakona (član 3. stav 1), da za notara mogu biti izabrani samo kandidati koji su po svojim radnim i ljudskim kvalitetima dostojni ugleda notarske službe (član 23. stav 1).

Ocjenjujući ustavnost osporene norme člana 20. tačka 1. predmetnog zakona, kojom je kao uslov za obavljanje službe notara određeno da kandidat mora biti državljanin Republike Srpske, Sud je ocijenio da je ovakvim propisivanjem narušen princip iz člana 39. st. 1. i 3. Ustava, prema kojem svako ima pravo na rad i slobodu rada i svakom je pod jednakim uslovima dostupno radno mjesto i funkcija. Sud, naime, smatra da se ove ustavne garancije jednako odnose na sva lica koja su pod jurisdikcijom organa javne vlasti u Republici Srpskoj. Kada se uzme u obzir činjenica da svi građani Bosne i Hercegovine, bez obzira na entitetsko državljanstvo, prilikom odlučivanja o prihvatljivosti njihove aplikacije za izbor u zvanje notara potencijalno mogu biti pod jurisdikcijom javnih organa u Republici Srpskoj, Sud je ocijenio da bi propisivanje kojim se isključivo državljanima Republike Srpske (koji su istovremeno i državljani Bosne i Hercegovine) daje mogućnost obavljanja notarske službe, dovelo do povrede navedenih ustavnih garancija u odnosu na lica koja nemaju entitetsko državljanstvo Republike Srpske. Imajući u vidu pozitivnu obavezu države, u ovom slučaju entitetskih organa javne vlasti, da svojim aktima osiguraju jednako i nesmetano uživanje prava i sloboda koje garantuje Ustav svim licima pod svojom jurisdikcijom bez obzira na lična svojstva i status, Sud je ocijenio da osporena norma nije u saglasnosti sa odredbama člana 39. st. 1. i 3. Ustava.

Nadalje, Sud je utvrdio da odredba člana 33. stav 1. ovog zakona, kojim je propisan način utvrđivanje potrebe za notarskim pomoćnicima, nije u saglasnosti sa članom 50. Ustava. Ovom zakonskom odredbom zakonodavac je odredio kriterijum pomoću kojeg se u notarskim kancelarijama utvrđuje potreba za notarskim pomoćnicima, tako što je propisao da je na svakih 1000 sačinjenih notarskih isprava tokom jedne poslovne godine potreban najmanje jedan notarski pomoćnik. S obzirom na to da je notarijat javna služba, prilikom ocjene osporene norme člana 33. stav 1. Sud je imao u vidu da se u pravnom sistemu Republike Srpske u javnim organima sistematizacija radnih mjesta, organizacija poslovanja, kao i broj potrebnih izvršilaca za pojedina radna mjesta utvrđuje podzakonskim, uglavnom internim aktima, zavisno od strukture konkretnog organa i obima poslova. Međutim, osporenom zakonskom odredbom je jednoj od javnih službi ‒ notarskoj službi, zakonom nametnut kriterijum za zapošljavanje notarskih pomoćnika, ne vodeći pri tome računa o činjenici da se radi o službi koja se finansira isključivo privatnim sredstvima, odnosno o mogućnosti notara da obezbijede finansiranje radnog mjesta otvorenog po navedenom kriterijumu. Na ovaj način se, po ocjeni Suda, dovodi u pitanje i jedan od osnovnih principa na kojima se zasniva vršenje ove službe, a to je nezavisnost. Imajući u vidu navedeno, Sud je ocijenio da je ovakvim propisivanjem došlo do povrede garancija iz člana 50. Ustava, prema kojem se ekonomsko i socijalno uređenje zasniva na ravnopravnosti svih oblika svojine i slobodnom privređivanju. 

U pogledu odredbe osporenog člana 38. stav 2. ovog zakona Sud je takođe utvrdio da način na koji je utvrđen kriterijum za određivanje plate notarskog pomoćnika u predmetnoj normi dovodi do povrede člana 50. Ustava u dijelu kojim se garantuje samostalnost u sticanju i raspodjeli dobiti. Kako je već istaknuto, notarska služba ima javna ovlašćenja, ali ima specifičan status, jer istovremeno predstavlja profesiju koja djelatnost obavlja samostalno, nezavisno i isključivo privatnim sredstvima, za svoj račun. Kada se uzme u obzir ova činjenica, Sud je ocijeno da propisivanje kojim je određeno da plata notarskog pomoćnika ne može biti niža od plate višeg stručnog saradnika zaposlenog u organima državne uprave, predstavlja kršenje navednog principa iz člana 50. Ustava, jer se na ovaj način ograničava samostalnost notara u raspodjeli dobiti koju ostvaruje ličnim materijalnim sredstvima.

  Ocjenjujući ustavnost osporenog člana 3. stav 2. i člana 25. stav 1. tačka 2. predmetnog zakona, Sud je utvrdio da propisivanjem gornje starosne granice od 65 godina za vršenje službe notara nisu narušene ustavne garancije na koje se ukazuje u prijedlogu. Prije svega, Sud smatra da predlagač na pogrešan način dovodi u vezu status notara sa statusom sudija i tužilaca, te stoga i pogrešno zaključuje da su notari stavljeni u nepovoljniji položaj i da su diskriminisani po osnovu godina starosti za penzionisanje u odnosu na nosioce pravosudne funkcije, kod kojih je ova starosna granica 70 godina. Notar, naime, ima status povjerenika suda za vođenje ostavinskog postupka, tako da nije nosilac pravosudne funkcije. Radi se, dakle, o potpuno različitim pravničkim profesijama, odnosno o licima koja nemaju isti status i obavljaju različite poslove, zbog čega se se ne mogu porediti u kontekstu prava na ravnopravnost iz člana 10. Ustava, te prava na obavljanje javnih poslova pod jednakim uslovima iz člana 33. Ustava. Sud ukazuje na to da se značenje pojma ravnopravnost i jednakost iz navedenih ustavnih normi ne može poistovjetiti sa zahtjevom da za različite profesije u okviru pravne struke budu propisani isti uslovi za obavljanje službe. Isto tako, Sud je ocijenio da osporenim propisivanjem nije došlo ni do povrede prava na rad i slobodu rada iz člana 39. Ustava, jer Ustav ne utvrđuje obim prava na rad i uslove po kojim se ostvaruje, već uređivanje svih segmenata iz oblasti radnih odnosa povjerava zakonodavcu. Dakle, isključivo je stvar cjelishodne procjene zakonodavca na koji način će urediti pitanje gornje starosne granice za prestanak službe notara, a cjelishodnost i opravdanost pojedinih zakonskih rješenja Ustavni sud nije nadležan da ocjenjuje.

  U pogledu osporenog člana 20. tačka 6. ovog zakona, kojim je propisano koja krivična djela i izrečene krivične sankcije predstavljaju prepreku za obavljanje službe notara, Sud je ocijenio da ovakvim normiranjem nije došlo do povrede prava na rad i slobodu rada iz člana 39. Ustava, kako to smatra predlagač. Sud je, prije svega, imao u vidu da je notar nosilac javnih ovlašćenja koja su na njega delegirana od strane Republike, te da ovu službu obavlja u opštem interesu, što, po mišljenju ovog suda, opravdava određena ograničenja u pogledu uslova za obavljanje ove službe. S obzirom na prirodu ovog poziva, notari moraju biti osobe od profesionalnog ugleda i javnog povjerenja, odnosno dostojni za obavljanje ove javne službe. Pri obavljanju poslova iz djelokruga svoje nadležnosti, kao i u privatnom životu, ne smiju dovesti u pitanje lični ugled i ugled notarijata. Zbog toda je Sud ocijenio da je propisivanje iz osporene norme člana 20. tačka 6. predmetnog zakona u funkciji ispunjavanja ovih pretpostavki koje predstavljaju neophodan uslov za vršenje poziva notara, te da stoga ne dovodi do ograničavanja prava na rad i slobode rada. Zakonodavac je Ustavom ovlašćen da, shodno svojoj cjelishodnoj procjeni, uredi oblast radnih odnosa, odnosno da propiše uslove koje moraju ispunjavati lica koja konkurišu za vršenje javnih službi, pa tako i notarske službe. Razmatranje pitanja društvene opasnosti krivičnih djela obuhvaćenih ovom zakonskom odredbom, na šta se takođe ukazuje u prijedlogu, nije od uticaja na ocjenu njene ustavnosti.

  Iz istih razloga Sud je ocijenio da ni odredbe osporenog člana 28. stav 1. tač. 3. i 4. ovog zakona, koje se odnose na razloge privremenog udaljavanja notara iz službe, nisu suprotne garancijama o pravu na rad iz člana 39. Ustava, kao ni članu 20. stav 2. Ustava, na koje se poziva predlagač. Kada se ima u vidu priroda ove djelatnosti, Sud smatra da i sama sumnja u postojanje činjenica koje bi dovele u pitanje javno povjerenje i profesionalni ugled notara opravdava privremeno udaljavanje iz službe. Osim toga, u konkretnom slučaju, privremeno udaljavanje iz službe ne znači razrješenje i trajni prestanak rada notara. Radi se o privremenoj mjeri koja traje dok se ne okonča krivični postupak povodom krivičnog djela za koje je potvrđena optužnica ili do pravosnažnosti odluke kojom je u krivičnom postupku izrečena mjera bezbjednosti zabrane obavljanja službe notara. Zbog toga je Sud ocijenio da ova norma ne dovodi do povrede načela "pretpostavke nevinosti", kao ni prava na rad, jer njeno dejstvo ima privremeni karakter, dok se konačno ne utvrde činjenice vezane za krivičnu odgovornost notara u određenim postupcima koji se vode protiv njega.

Po ocjeni Suda, odredba člana 34. stav 2. kojom je propisano da konkurs za popunu mjesta notarskih pomoćnika organizuje i sprovodi Ministarstvo pravde ukoliko su za to ispunjeni uslovi iz člana 33. stav 1. ovog zakona ‒ nije suprotna pravu na imovinu i pravu na rad, kako to tvrdi predlagač. Prije svega, kada se imaju u vidu norme člana 35. st. 1. i 2. ovog zakona, Sud je mišljenja da su neosnovani navodi predlagača da je iz odlučivanja o prijemu notarskih pomoćnika izostavljena Notarska komora. Ovim normama je propisano da ministar pravde dostavlja notarskoj komori rang-listu kandidata koji ispunjavaju uslove navedene u konkursu sa prijedlogom kandidata za notarskog pomoćnika, u roku od 15 dana od dana prijema te rang-liste od strane konkursne komisije, te da Notarska komora u roku od 30 dana nakon predočavanja liste kandidata donosi rješenje o izboru kandidata za notarskog pomoćnika. Dakle, konačni izbor notarskih pomoćnika vrši ova komora, tako da notari, putem Komore imaju mogućnost učešća u izboru svojih saradnika. Pored toga, u vezi sa navedenim, Sud smatra potrebnim ukazati na to da je članom 4. stav 1. tačka 2. Pravilnika o izboru notarskih pomoćnika predviđeno da je notar u čiju se kancelariju bira notarski pomoćnik jedan od tri člana Komisije za izbor notarskih pomoćnika. Imajući u vidu navedeno, Sud je ocijenio da ovakav način propisivanja ne utiče na realizaciju Ustavom garantovanog prava na rad, kao i da ne ograničava imovinska prava notara, kako se to navodi u prijedlogu.

Ocjenjujući osporenu odredbu člana 35. stav 7. predmetnog zakona, Sud je utvrdio da propisivanjem ovlašćenja za ministra pravde da pravilnikom detaljnije reguliše postupak izbora notarskog pomoćnika, nije suprotno članu 97. Ustava. Prema članu 97. stav 2. Ustava, ministarstva i drugi republički organi uprave provode zakone i druge propise i opšte akte Narodne skupštine i Vlade, kao i akte predsjednika Republike. U vezi sa navedenim Sud je imao u vidu da je Zakonom o notarima (odredbe čl. 33, 34. i 35) u cijelosti propisan postupak izbora notarskih pomoćnika u svim njegovim fazama ‒ od organizacije konkursa, subjekata koji ga sprovode, načina izbora, do rokova za ulaganje pojedinih pravnih lijekova protiv rješenja o izboru. Zakonodavac je, dakle, uredio sva temeljna pitanja izbora notarskih pomoćnika, a ovlašćenje za detaljnije razrađivanje ovih zakonskih odredaba radi njihovog sprovođenja dao je ministru pravde. Na ovaj način, po ocjeni Suda, zakonodavac nije izašao iz svojih ustavnih okvira, te nije doveo do povrede ustavnih normi iz člana 97. Ustava, kako to smatra predlagač.

 Nadalje, Sud je ocijenio da ni propisivanjem iz člana 36. stav 2. osporenog zakona nisu narušene garancije iz člana 50. Ustava, odnosno da ova norma ne ograničava slobodu privređivanja, niti diskriminiše notara u odnosu na druge poslodavce, kako to smatram predlagač. Osporenom zakonskom odredbom su određeni uslovi pod kojim prestaje status notarskog pomoćnika, tako što je propisano da ovaj status pomoćniku prestaje imenovanjem za notara, otkazom ugovora o radu od strane Notarske komore ili raskidom ovog ugovora na lični zahtjev. Po ocjeni ovog suda, činjenica da ova zakonska odredba ne sadrži kao jedan od osnova za prestanak statusa notarskog pomoćnika - "ukoliko nije položio notarski ispit", ne dovodi do povrede navedenih ustavnih garancija. Bez obzira na to što se u konkretnom slučaju radi o službi koja se obavlja ličnim finansijskim sredstvima notara, radi se o javnoj službi, tako da je zakonodavac, shodno svojim Ustavnim ovlašćenjima da uređuje radne odnose, ovlašćen da u cijelosti reguliše pitanje radnopravnog statusa notarskih pomoćnika. Osporeno propisivanje je, po ocjeni Suda, u domenu cjelishodne procjene zakonodavca i predstavlja odraz politike u uređivanju predmetnih pravnih odnosa, zbog čega ne dovodi u pitanje slobodu privređivanja, niti diskriminiše notare u odnosu na druge nosioce javnih službi. Mogućnost drugačijeg uređenja ove materije, kako se to sugeriše u prijedlogu, nije relevantna sa ustavnopravnog aspekta.       

   Pravilnik o izboru notarskih pomoćnika predlagač osporava sa aspekta pravnog osnova za njegovo donošenje, navodeći da član 98. Zakona o notarima ne daje ovlašćenje ministru pravde da ovim podzakonskim aktom propisuje postupak i način izbora notarskih pomoćnika. Ocjenjujući ovaj pravilnik Sud je, prije svega, imao u vidu da je članom 97. stav 2. Ustava utvrđeno da ministarstva i drugi republički organi uprave provode zakone i druge propise i opšte akte Narodne skupštine i Vlade, kao i akte predsjednika Republike. Pored toga, Sud je uzeo u obzir da je članom 69. st. 1. i 2. i članom 72. stav 1. Zakona o republičkoj upravi („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 118/08, 11/09, 74/10, 86/10, 24/12, 121/12, 15/16 i 57/16 i 31/18) propisano da organi uprave donose pravilnike, naredbe, uputstva i druge opšte akte, da se pravilnikom razrađuju pojedine odredbe zakona ili propisa Vlade, te da organi uprave mogu donositi propise iz člana 69. ovog zakona samo kada su za to izričito ovlašćeni zakonom ili propisom Vlade. Nadalje, članom 82. stav 2. ovog zakona određeno je, između ostalog, da ministar predstavlja ministarstvo i donosi propise iz člana 69. stav 1. ovog zakona i rješenja u upravnim i drugim pojedinačnim stvarima. Istovremeno, u konkretnom slučaju relevantna je i odredba člana 35. stav 7. Zakon o notarima, kojom je zakonodavac dao ovlašćenje ministru pravde da donese pravilnik kojim će detaljnije regulisati postupak izbora notarskog pomoćnika, a koja odredba je, prema naprijed iznesenom stavu u ovoj odluci, saglasna Ustavu. Cijeneći naprijed navedeno, Sud je utvrdio da je osporeni pravilnik donesen na osnovu ustavnih i zakonskih ovlašćenja odnosno da ministar pravde prilikom njegovog donošenja nije izašao iz okvira svojih ustavnih i zakonskih ovlašćenja. Radi se, naime, o podzakonskom aktu kojim se radi sprovođenja u praksi razrađuju odredbe Zakona o notarima koje se odnose na postupak i način izbora notarskih pomoćnika. Dakle, član 89. Zakona o notarima, na koji se ukazuje u prijedlogu, nije pravni osnov za donošenje predmetnog pravilnika, niti se njegov donosilac u preambuli ovog akta poziva na ovu zakonsku odredbu.     

Na osnovu izloženog odlučeno je kao u izreci ove odluke.

Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i   sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, Irena Mojović, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić.