Ustavni sud Republike Srpske, na osnovu člana 115. Ustava Republike Srpske i člana 60. stav 1. tačka d) Zakona o Ustavnom sudu Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 104/11 i 92/12), na sjednici održanoj  26. septembar 2018. godine,  d o n i o   j e

O D L U K U

           Odbija se prijedlog za ocjenjivanje ustavnosti člana 438. Zakona o privrednim  društvima ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 127/08, 58/09,  100/11, 67/13 i 100/17).

O b r a z l o ž e nj e

          Udruženje "Spas pivare UMA Banja Luka" iz Banje Luke prijedlogom je pokrenulo postupak za ocjenjivanje ustavnosti člana 438. Zakona o privrednim društvima ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 127/08, 58/09, 100/11, 67/13 i 100/17). Navedene odredbe Zakona o privrednim društvima osporene su sa stanovišta člana 5. al. 1. i 4, člana 48. stav 1. i  člana 54. Ustava Republike Srpske, kao i sa stanovišta člana 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, člana 1. Protokola broj 1 uz Konvenciju, te člana 1. Protokola broj 12. uz Konvenciju. U prijedlogu se iznose razlozi zbog kojih, po mišljenju predlagača, osporeno zakonsko rješenje nije u saglasnosti sa navedenim odredbama Ustava i Konvencije, a posebno se ističe povreda odredbe člana 54. Ustava, koja garantuje da svi oblici svojine imaju jednaku pravnu zaštitu, i s tim u vezi naglašava da je na taj način omogućeno da se manjinskim akcionarima, mimo njihove volje, oduzme njihova imovina, uz naknadu na čiju visinu ne mogu uticati ili da eventualno pravičnu naknadu ostvaruju u sudskom postupku sa neizvjesnim ishodom. Obrazlažući navedeno predlagač ukazuje i na položaj manjinskih  akcionara u "Banjalučkoj pivari" a.d. Banja Luka, te predlaže da Sud utvrdi da osporene zakonske odredbe nisu u saglasnosti sa Ustavom.

         U odgovoru Narodne skupštine Republike Srpske navodi se, između ostalog, da  su  instituti prinudne prodaje i prinudne kupovine akcija obrađeni u Glavi Va Zakona o privrednim društvima, te da institut prinudne prodaje akcija podrazumijeva pravo akcionara koji posjeduje akcije društva koje predstavljaju najmanje 90% osnovnog kapitala društva (u daljem tekstu: otkupilac) da zahtijeva od manjinskih akcionara prenos njihovih akcija, nakon čega manjinskim akcionarima prestaje članstvo u društvu a da, sa druge strane, institut prinudne kupovine akcija predstavlja pravo bilo kog od manjinskih akcionara da, od otkupioca, zahtijeva otkup preostalih akcija manjinskih akcionara, pod istim uslovima koji važe za institut prinudne prodaje akcija, kao i da su ovi instituti, dakle, institut prinudne prodaje i institut prinudne kupovine potpuno ravnopravni,  a njihov cilj je  zaštita interesa, prava i položaja akcionara, bez obzira na visinu učešća u kapitalu privrednog društva. U odgovoru se, takođe, navodi da je normiranje ovih instituta u Zakonu o privrednim društvima izvršeno u potpunosti u skladu sa Direktivom Evropskog parlamenta i Savjeta 2004/25/ES od 21. aprila 2004. godine o ponudama za preuzimanje, koja uređuje pitanje prenosa akcija manjinskih akcionara. S tim u vezi u odgovoru se ukazuje na  pojedina rješenja iz Zakona o privrednim društvima, koja su preuzeta iz Direktive, a uz to se navodi da je zakonodavac, osim navedenih zakonskih rješenja, a u cilju što kvalitetnije primjene instituta prinudne prodaje i prinudne kupovine akcija dodatno obezbijedio prava i interese akcionara prilikom korišćenja instituta prinudne prodaje i prinudne kupovine akcija, i s tim u vezi ukazuje na odredbe članova 438a i 438b ovog zakona. Osporavajući  navode iz prijedloga u odgovoru se ističe da u praksi sprovođenje instituta prinudne prodaje i prinudne kupovine akcija zavisi isključivo od volje otkupioca odnosno manjinskih akcionara, kao i da predlagač izolovano posmatra samo osporene odredbe člana 438. Zakona, odnosno da ne uzima u obzir odredbe člana 439. Zakona, kojim je propisano da i manjinski akcionari imaju pravo da izraze svoju volju i da od akcionara koji posjeduje akcije društva koje predstavljaju najmanje 90% osnovnog kapitala društva zahtijevaju otkup svojih akcija. U  odgovoru su, takođe,  detaljno osporeni navodi predlagača koji se odnose na povrede odredaba Evropske konvencije i njenih Protokola, te ukazano na praksu Evropskog suda za ljudska prava ali i ustavnih  sudova Hrvatske i Njemačke u vezi sa ocjenom ustavnosti  načina  uređenja instituta prinudne prodaje i prinudne kupovine, odnosno  pitanja prinudne prodaje akcija.

            Osporenim članom 438. Zakona o privrednim društvima ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 127/08, 58/09,  100/11, 67/13 i 100/17) propisano je:

1. Skupština akcionara društva može, na prijedlog akcionara koji posjeduje akcije društva koje predstavljaju najmanje 90% osnovnog kapitala društva(u daljem tekstu: otkupilac), donijeti odluku o prenosu akcija ostalih akcionara na otkupioca uz plaćanje primjerene novčane naknade (u daljem tekstu: naknada).

2. Udio otkupioca iz stava 1. ovog člana određuje na osnovu odnosa nominalnog iznosa ukupnog broja akcija koje posjeduje prema osnovnom kapitalu društva. Vrijednost sopstvenih akcija društva odbijaju se od osnovnog kapitala. Sa sopstvenim akcijama društva izjednačavaju se akcije koje pripadaju nekom drugom licu, koje ih drži za račun toga društva.

3. Kao akcije koje pripadaju otkupiocu računaju se i one akcije koje pripadaju društvu koje je njemu podređeno ili koje za njegov račun ili za račun društva koje je njemu podređeno drži drugo lice, a ako je društvo podređeno fizičkom licu i akcije koje inače ulaze u njegovu imovinu

U postupku razmatranja navoda iz prijedloga Sud je imao u vidu da je odredbama Ustava u odnosu na koje  je  osporena  ustavnost člana 438. Zakona o privrednim društvima i odredbama koje su, po ocjeni Suda, od značaja za ocjenjivanje ustavnosti osporenog člana Zakona o privrednim društvima utvrđeno: da se ustavno uređenje Republike temelji, između ostalog, na garantovanju i zaštiti ljudskih sloboda i prava u skladu sa međunarodnim standardima i vladavini prava (član 5. al. 1. i 4), ), da se prava i slobode zajemčeni ovim ustavom ne mogu oduzeti ni ograničiti (član 48. stav 1), da se slobode i prava ostvaruju, a dužnosti ispunjavaju neposredno na osnovu ustava, osim kada je Ustavom predviđeno da se uslovi za ostvarivanje pojedinih od njih utvrđuju zakonom, te da se zakonom može propisati način ostvarivanja pojednih prava i sloboda kada je to neophodno za njihovo ostvarivanje (član 49. st. 1. i 2), da svi oblici svojine imaju jednaku pravnu zaštitu (član 54) i da Republika uređuje i obezbjeđuje, pored ostalog,  svojinske i obligacione odnose i zaštitu svih oblika svojine, pravni položaj preduzeća i drugih organizacija, njihovih udruženja i komora, ekonomske odnose s inostranstvom koji nisu preneseni na institucije Bosne i Hercegovine, tržište i planiranje, te osnovne ciljeve i pravce privrednog, naučnog, tehnološkog, demografskog i socijalnog razvoja, razvoja poljoprivrede i sela, korišćenje prostora, politiku i mjere za usmjeravanje razvoja i robne rezerve  (tačka 6. i 8. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske kojim je zamijenjen član 68. Ustava).

Takođe, u postupku razmatranja osnovanosti navoda iz prijedloga Sud je imao u vidu  odredbe člana 1. Protokola broj 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, člana 14. Evropske konvencije, kao i član 1. Protokola broj 12 uz Konvenciju u odnosu na koje je prijedlogom traženo utvrđivanje nesaglasnosti osporenih odredbi člana 438. Zakona o privrednim društvima.

Članom 1. Protokola broj 1. uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda propisano je da svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine i da niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava (stav 1), te da prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primjenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi obezbijedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni (stav 2).

Članom 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda utvrđeno je, pored ostalog, da se uživanje prava i sloboda predviđenih u ovoj konvenciji obezbjeđuje bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, vjeroispovijest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno porijeklo, veza s nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje ili drugi status, a članom 1. Protokola 12. uz Konvenciju predviđeno je da će se svako pravo koje zakon propisuje ostvarivati bez diskriminacije po bilo kom osnovu kao npr. polu, rasi, boji kože, jeziku, vjeroispovijesti, političkom i drugom uvjerenju, nacionalnom ili društvenom porijeklu, povezanosti s nacionalnom manjinom, imovini, rođenju ili drugom statusu (stav 1), i da javne vlasti neće ni prema kome vršiti diskriminaciju po osnovima kao što su oni pomenuti u stavu 1. ovog člana (stav 2).

          Polazeći od izloženog Sud je utvrdio da je Zakon o privrednim društvima  donesen u okviru ustavne nadležnosti Narodne skupštine da, saglasno tački 6. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske kojim je zamijenjen član 68. Ustava uredi, između ostalog, pravni položaj preduzeća i drugih organizacija, njihovih udruženja i komora. Imajući u vidu da prava stečena po osnovu ulaganja kapitala nisu Ustavom zajemčena prava, već prava čija se sadržina, obim i način ostvarivanja propisuju zakonom, Sud je  utvrdio da se Zakonom o privrednim društvima uređuje osnivanje privrednih društava, upravljanje društvima, prava i obaveze osnivača, ortaka, članova i akcionara, povezivanje i reorganizacija (statusne promjene i promjene pravne forme privrednih društava) i likvidacija privrednih društava, te da je ovim zakonom, između ostalog, propisano  da je akcionarsko društvo privredno društvo koje osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica u svojstvu akcionara radi obavljanja određene djelatnosti, pod zajedničkim poslovnim imenom, čiji je osnovni kapital utvrđen i podijeljen na akcije (član 179. stav 1); da akcionarsko društvo može biti zatvoreno i otvoreno (član 188. stav 1); da se akcionarsko društvo smatra otvorenim ako osnivači učine javni poziv za upis i uplatu akcija u vrijeme osnivanja društva, odnosno ako takav poziv učini društvo nakon osnivanja (član 191.stav 1); da svaka obična akcija akcionarskog društva daje akcionaru ista prava, u skladu sa ovim zakonom, osnivačkim aktom i statutom društva koja, pored ostalog, uključuje: pravo učešća u radu skupštine društva, pravo glasa u skupštini društva tako da jedna akcija uvijek daje pravo na jedan glas, pravo na dividenu, pravo raspolaganja akcijama svih vrsta u skladu sa zakonom (član 203). 

         Razmatrajući navode predlagača Sud je utvrdio da osporeni član 438. Zakona o privrednim društvima nije u nesaglasnosti sa Ustavom Republike Srpske. Prilikom ovakve ocjene Sud je, prije svega, imao u vidu da je akcionarsko društvo društvo kapitala koje osnivaju pravna, odnosno fizička lica radi obavljanja određene djelatnosti, pod zajedničim imenom, čiji je osnovni kapital utvrđen i podijeljen na akcije, te da akcionar po osnovu akcije koja predstavlja dio osnovnog kapitala društva stiče određena prava koja akcija daje, kao što su pravo na upravljanje, pravo na dividendu i druga zakonom propisana prava kao i da akcionari ostvaruju upravljačka prava na skupštini akcionara u kojoj su svi akcionari zastupljeni srazmjerno broju običnih akcija koje imaju, tako da jedna akcija uvijek daje pravo na jedan glas. Takođe, Sud je imao u vidu  i da su odnosi između akcionara u otvorenom akcionarskom društvu uređeni srazmjerno ulozima, odnosno brojem i klasom akcija kojima akcionari raspolažu kao i da je odredbama ovog zakona omogućeno manjinskim akcionarima da ostvare određena prava odnosno da se zaštite od eventualne zloupotrebe prava većine, kao što su pravo  da pred nadležnim sudom pobija odluke skupštine akcionara, da traži da nadležni sud naloži prestanak društva, da traži od društva da otkupi njegove akcije ako glasa protiv odluke društva, da zahtijeva od akcionara koji stekne 90% akcija društva otkup svojih akcija. Polazeći od toga da većinski akcionar koji ima 90% akcija ima ekonomski interes da otkupi preostale akcije manjinskih akcionara, jer Zakon nije predvidio da se bilo koja odluka društva donosi saglasnošću svih akcionara, osporenim zakonskim rješenjem je, po ocjeni Suda, omogućeno većinskom akcionaru da u slučaju eventualne zloupotrebe zakonom utvrđenih prava manjinskih akcionara zaštiti svoja prava prinudnim otkupom njihovih akcija, pod uslovima propisanim zakonom. U tom smislu propisivanje da se akcije prenose na otkupioca odlukom skupštine akcionara uz plaćanje primjerene novčane naknade nije, po ocjeni Suda, u nesaglasnosti sa mjerodavnim odredbama Ustava, i to iz razloga što primjerena naknada u novcu, saglasno Zakonu o privrednim društvima, znači naknadu koju otkupilac mora obrazložiti (član 438a), čiju  primjerenost nakon toga mora ispitati jedan ili više revizora imenovanih od strane suda (član 438b.), nakon čega svaki manjinski akcionar može, ako smatra da ponuđena naknada nije primjerena, predložiti da sud u vanparničnom postupku odredi primjerenu naknadu (član 438d). Imajući u vidu navedeno Sud je ocijenio da se osporenim propisivanjem omogućava optimalno funkcionisanje ove zakonom ustanovljene pravne forme privrednog društva odnosno da se uspostavlja ravnoteža u ostvarivanju međusobno suprotstavljenih interesa  onog akcionara koji ima 90% i više  akcija  i akcionara koji imaju 10% i manje akcija, a s obzirom na činjenicu da Zakon o privrednim društvima omogućava da i manjinski akcionari koriste institut prinudne prodaje (član 439). Pri tome propisivanje  načina na koji će se ostvariti odgovarajuća zaštita  većinskog i manjinskog akcionara je stvar zakonodavane politike i u okviru je ustavnog ovlašćenja zakonodavca iz tačke  6. Amandmana XXXII na Ustav Republike Srpske kojim je zamijenjen član 68. Ustava, a Ustavni sud u smislu člana 115. Ustava nije nadležan da ocjenjuje cjelishodnost i opravdanost osporenog zakonskog rješenja.

         Prilikom razmatranja navoda predlagača da je osporenim zakonskim rješenjem povrijeđen član 1. Protokola broj 1. uz Evropsku konvenciju, Sud je imao u vidu stav koji je  Evropski  sud za ljudska prava  zauzeo u primjeni ovog člana Konvencije, prema kojem zakoni o privatnim odnosima među pojedincima koji uključuju pravila koja određuju pravne odnose vezane za imovinu i, u nekim slučajevima, prisiljavaju pojedinca da preda svojinu drugom licu, kao pravila koja su neophodna u demokratskom društvu, ne mogu u principu biti u suprotnosti sa članom 1. Prvog protokola, pod uslovom da uređujući pravne odnose među pojedincima na imovinu, određeni zakon ne stvara nejednakost po kojoj bi jedno lice bilo proizvoljno i nepravedno lišeno imovine u korist drugog lica. Imajući u vidu da je osporenim zakonskim rješenjem propisano da to pravo ima akcionar koji posjeduje akcije društva koje predstavljaju najmanje 90% osnovnog kapitala društva, da će odluku o prenosu akcija ostalih akcionara na otkupioca donijeti skupština akcionara uz plaćanje primjerene novčane naknade, te da je  odredbom člana  član 438d Zakona o privrednim društvima propisana, između ostalog, i sudska zaštita manjinskih akcionara, ako smatraju da ponuđena naknada nije primjerena, Sud je ocijenio da osporenim zakonskim rješenjem nije povrijeđeno pravo na imovinu zaštićeno članom 1. Protokola broj 1. uz Konvenciju.

       Navode predlagača koji se odnose na povredu člana 48. stav 1. i člana 54. Ustava,  člana 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i člana 1. Protokola broj 12 uz Konvenciju Sud nije razmatrao zato što su paušalni odnosno iz razloga što predlagač nije, u konkretnom slučaju, naveo u čemu se sastoji povreda ovih odredaba Ustava odnosno Konvencije.

        Sud, takođe, nije razmatrao ni navode predlagača koji se odnose na primjenu u praksi osporenog zakonskog rješenja, jer navedeno, prema članu 115. Ustava, nije u nadležnosti ovog suda.

Na osnovu izloženog  odlučeno je kao u izreci ove odluke.

Ovu odluku Ustavni sud je donio u sastavu: predsjednik Suda mr Džerard Selman i sudije: Milenko Arapović, Vojin Bojanić, Amor Bukić, Zlatko Kulenović, prof. dr Duško Medić, Irena Mojović, prof. dr Marko Rajčević i akademik prof. dr Snežana Savić.